VINACHEM

Trung Quốc đang trong quá trình chuyển đổi: mô hình cũ của chiến lược tăng trưởng nhanh dựa trên hàng hóa giá rẻ đã đi đến giới hạn của nó. Trên thực tế, tăng trưởng kinh tế tại đây đang chậm lại, các nhà máy trong nước gặp nhiều khó khăn vì nhu cầu của thị trường suy giảm và cạnh tranh của các nền kinh tế trong khu vực ngày càng gay gắt. Mặt khác, tình trạng ô nhiễm môi trường ngày càng trầm trọng và những thay đổi về nhân khẩu học cũng đã bắt đầu tác động đến nền kinh tế của quốc gia với 1,3 tỷ dân này.

Trong khi đó, các yếu tố đổi mới đang đóng vai trò ngày càng tăng trên các thị trường toàn cầu. Trong bối cảnh này, Ban lãnh đạo chính trị tại Bắc Kinh đã cố gắng tìm cách giữ cho đất nước theo kịp bước với thế hệ mới của sản xuất công nghiệp trên thế giới: Kế hoạch 5 năm lần thứ 13 đã coi việc đổi mới, kết nối mạng và sản xuất thông minh là những yêu cầu bắt buộc đối với nền công nghiệp của Trung Quốc.

Tìm kiếm con đường phát triển mới

Trong một thập niên rưỡi qua, nhờ sản xuất hàng hóa hàng loạt với giá rẻ và các hoạt động liên doanh liên kết với các công ty hàng đầu trên thế giới cũng như các dự án đầu tư xây dựng cơ sở sản xuất ở quy mô quốc tế, Trung Quốc đã trở thành động cơ tăng trưởng cho kinh tế toàn cầu. Đến nay thì chiến lược của những năm tăng trưởng với tốc độ cao đã không còn phát huy tác dụng, quốc gia này đang phải tìm kiếm những con đường mới.

Cùng với toàn bộ nền kinh tế, công nghiệp hóa chất Trung Quốc cũng đang rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan. Quốc gia đông dân này là động lực quan trọng nhất cho thị trường hóa chất toàn cầu, doanh số của thị trường hóa chất tại đây lên đến hơn 1 nghìn tỷ Euro. Tuy nhiên, ngành công nghiệp hóa chất mà một thời đã quen thuộc với những thành công liên tiếp thì nay đang loạng choạng trên con đường đi tiếp: Các công ty hóa chất Trung Quốc “chỉ” đạt tốc độ tăng trưởng 9,5%/năm trong năm 2015. Đã qua rồi thời kỳ của những tốc độ tăng trưởng với hai chữ số. Sau ba năm giá hóa chất đi xuống, ngày nay củng cố sát nhập đã trở thành xu hướng mới. Trong khi đó, các công ty như Petro China, Sinopec và CNOO cũng như các công ty dầu mỏ quốc gia vẫn tiếp tục đóng vai trò chi phối trong sản xuất hóa chất, mặc dù một số công ty hóa chất hàng đầu như Sinochem, Chem China đã được niêm yết trên thị trường chứng khoán.

Năm 2015, chính phủ Trung Quốc đã công bố chiến lược “Made in China 2025” nhằm thúc đẩy ngành công nghiệp sản xuất của nước này trong vòng 10 năm tới.

Những thách thức đối với quá trình đổi mới

Khi Trung Quốc bước vào kỷ nguyên mới của quá trình hiện đại hóa theo chiến lược “Made in China 2025”, các ngành sản xuất hóa chất và hóa dầu sẽ phải chịu những tác động đặc biệt nặng nề. Tuy các ngành này đã đạt đến những quy mô khổng lồ trong nước, nhưng khả năng đổi mới sáng tạo, tính hiệu quả và khả năng hòa nhập lại không theo kịp các đối thủ cạnh tranh trên các thị trường toàn cầu.

Những thành phần quan trọng trong chiến lược phát triển mới của Trung Quốc là những quá trình và công nghệ sản xuất thông minh, công nghệ hiện thực ảo, internet của vạn vật. Có thể nói, chiến lược này không khác gì bản sao của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (Industry 4.0) đang diễn ra ở các nước phương Tây mà nước Đức hiện đi tiên phong.

Trong kỷ nguyên của Industry 4.0, thời đại sản xuất hàng loạt những sản phẩm với số lượng lớn sẽ dần kết thúc. Thay vào đó là khả năng tiếp nhận đơn hàng và truyền ngay lập tức tới cơ sở sản xuất trong thời gian thực. Các dây chuyền sản xuất sẽ tự động kết hợp với nhau để sản xuất những sản phẩm đơn chiếc với giá thành thấp. Đây có thể được gọi là thời đại sản xuất hàng loạt sản phẩm đơn chiếc theo nhu cầu của khách hàng.

Tuy nhiên, có những khác biệt quan trọng giữa chiến lược “Made in China 2025” của Trung Quốc và chiến lược Industry 4.0 của các nước phương Tây:

- Quy mô và loại hình doanh nghiệp: Trong khi các công ty vừa và nhỏ với khả năng hoạt động linh hoạt và văn hóa đổi mới cắm rễ sâu đã trở thành cột trụ của công nghiệp châu Âu thì các công ty quốc gia lại là thành phần quyết định trong các chính sách công nghiệp của Trung Quốc.

- Mặc dù Trung Quốc tuyên bố đã trở thành quốc gia vô địch thế giới về xuất khẩu từ năm 2009, nhưng trên thực tế vẫn đang tụt hậu sau các quốc gia công nghiệp truyền thống. Trong khi các công ty phương Tây đang trong quá trình chuyển đổi từ giai đoạn thứ 3 (giai đoạn tự động hóa) của cuộc cách mạng công nghiệp sang giai đoạn thứ 4 (giai đoạn sản xuất thông minh nhờ internet của vạn vật), phần lớn các công ty Trung Quốc mới đang bước vào giai đoạn 3.

- Để thực hiện chiến lược “Made in China 2025”, nền kinh tế Trung Quốc phải vượt qua hai thách thức cùng một lúc: chuyển đổi sang thế hệ công nghiệp thứ 4 đồng thời giải quyết những tồn đọng của các phương pháp sản xuất cũ cũng như tình trạng dư thừa công suất - hậu quả của thời kỳ phát triển quá nóng.

Trên thực tế, ngành sản xuất hóa chất tại Trung Quốc rất đa dạng: Hơn 33.000 công ty hiện đang sản xuất hóa chất tại đây, nhưng nhiều công ty nhỏ hoạt động ở ranh giới giữa lỗ và lãi. Những công ty này cũng gặp nhiều hạn chế về mặt tiếp cận nguyên liệu, vay vốn ngân hàng cũng như thủ tục cấp phép phức tạp. Mặt khác, khả năng đổi mới của các công ty hóa chất thường không theo kịp các đối thủ cạnh tranh trên thế giới, khả năng tích hợp các giải pháp kỹ thuật số vào các quá trình công nghiệp hoặc thực hiện công nghệ “xanh” thường không đáp ứng yêu cầu.

Những mục tiêu và biện pháp đổi mới

Theo ý định của những nhà hoạch định chính sách tại Trung Quốc, kế hoạch 5 năm lần thứ 13 sẽ làm thay đổi những hạn chế yếu kém của nền kinh tế trong nước. Chiến lược “Made in China 2025” sẽ chuyển đổi đất nước này từ công xưởng rộng lớn của thế giới thành điểm nóng về đổi mới và sáng tạo. Những tác giả của kế hoạch này đặt ra 5 mục tiêu chính cho các ngành công nghiệp tại Trung Quốc như sau:

- Tạo ra các trung tâm đổi mới cấp quốc gia;

- Thực hiện các quá trình và công nghệ sản xuất thông minh;

- Đa dạng hóa việc tạo ra các giá trị;

- Sản xuất “xanh”;

- Thành lập các cơ sở công nghệ cao.

Những lĩnh vực chiến lược trên được kỳ vọng sẽ được thực hiện trước tiên ở 10 ngành công nghiệp, trong đó có công nghiệp hàng không vũ trụ, sản xuất hóa chất, sản xuất dược phẩm,…

Ban lãnh đạo chính trị Trung Quốc cũng đặc biệt chú trọng đến các ngành sản xuất hóa chất cơ bản và hóa dầu. Đây chính là những ngành đặt nền móng cho sự phát triển kinh tế của cả nước vì chúng cung cấp nguyên liệu cho các ngành sản xuất khác và đồng thời cũng là những điểm nóng của đổi mới công nghệ.

Để đáp ứng những thách thức của quá trình chuyển đổi sang cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, chính phủ Trung Quốc đã đưa ra chương trình “Internet Plus” nhằm kết nối sản xuất công nghiệp và kỹ thuật số, trong đó đặc biệt nhấn mạnh internet di động, các công nghệ dựa trên điện toán đám mây, trao đổi dữ liệu khối lượng lớn hoặc internet vạn vật.

Cùng với Ngân hàng phát triển Trung Quốc, chính phủ Trung Quốc đang có kế hoạch hỗ trợ các dự án đầu tư mạo hiểm quy mô lớn, hoán đổi tín dụng và giảm thuế. Tác động của chính sách công nghiệp do chính phủ Trung Quốc ban hành thường rất lớn và trong quá khứ Trung Quốc đã chứng minh là họ có thể thực hiện một cách triệt để các kế hoạch của mình.

Kỳ vọng và thực tế

Hiện tại, tốc độ tăng trưởng hàng năm của công nghiệp hóa chất Trung Quốc vẫn cao gấp đôi so với toàn bộ nền kinh tế. Theo báo cáo mới nhất, ngành này đã đạt tốc độ tăng trưởng 15%/năm với tổng giá trị thị trường khoảng 400 nghìn tỷ USD. Mặt khác, hơn 40% hóa chất đang sử dụng ở Trung Quốc là được nhập khẩu từ nước ngoài.

Theo dự báo của các nhà kinh tế quốc tế, trong tương lai kinh tế Trung Quốc sẽ tăng trưởng chậm hơn nhiều so với 20 năm trước đây. Mặc dù vậy, Trung Quốc vẫn là địa điểm công nghiệp quan trọng đang tăng trưởng mạnh mẽ so với các nơi khác trên thế giới. Vì vậy, nhu cầu hóa chất tại đây nhìn chung sẽ tiếp tục tăng.

Nhưng nếu muốn theo kịp các công nghệ của tương lai thì việc trước tiên mà Trung Quốc cần làm là tập trung vào đào tạo các kỹ thuật viên và chuyên gia cho các ngành công nghiệp. Tuy những năm qua chính phủ đã đầu tư nhiều cho giáo dục, nhưng phần lớn các trường đại học tại đây vẫn đi theo định hướng của những ngành sản xuất cần nhiều nhân công, dựa trên mô hình của thập niên 1970. Trong khi đó, chiến lược Industry 4.0 đòi hỏi phải có những kỹ thuật viên trình độ cao, có khả năng làm việc tự do trong thế giới kỹ thuật số.

Đặc biệt, công nghiệp hóa chất Trung Quốc cần phải đổi mới bằng cách tăng cường trao đổi kiến thức giữa lĩnh vực nghiên cứu và các công ty sản xuất, đồng thời chính phủ cần phải tăng cường hỗ trợ cho ngành và đầu tư có mục tiêu vào những công nghệ được gọi là “công nghệ cốt lõi”, ví dụ sợi cacbon, vật liệu điện hóa, vật liệu in 3D…

Trong con mắt của nhiều nhà quan sát trên thế giới, cho đến nay Trung Quốc vẫn là một nền kinh tế đơn điệu với sản xuất giá rẻ dựa trên công nghệ sao chép của nước ngoài. Với những chiến lược đổi mới sắp tới, liệu quốc gia này có thể trở thành động lực đổi mới cho nền kinh tế thế giới? Những chiến lược đó liệu có mở ra một kỷ nguyên mới cho công nghiệp hóa chất Trung Quốc.

TN

Theo Chemistry & Industry, 8/2016 Hóa chất Trung Quốc