VINACHEM

Khi nhiệt độ toàn cầu tiếp tục tăng, quá trình tan băng vĩnh cửu tại các vùng Bắc Cực được đẩy nhanh, thủy ngân bẫy giữ trong đất đóng băng đang được giải phóng ở các dạng khác nhau vào sông suối, đất và không khí xung quanh. Theo các nhà nghiên cứu tại Đại học New Hampshire (Mỹ), quá trình này có thể dẫn đến sự biến đổi thủy ngân thành các dạng lưu động và độc hại, có thể dẫn đến những hậu quả đối với môi trường, ảnh hưởng đến sức khỏe của động vật hoang dã cũng như hoạt động đánh cá, sức khỏe của người dân Bắc Cực và các vùng xung quanh.

Trong nghiên cứu của mình, các nhà khoa học tại Đại học New Hampshire đã khảo sát sự dịch chuyển của thủy ngân - quá trình di chuyển từ đất đóng băng vào môi trường xung quanh là khu vực phía bắc vòng Bắc Cực tại Abisko, Thụy Điển. Họ phát hiện thấy rằng, khi quang cảnh thiên nhiên thay đổi do nhiệt độ tăng làm Trái Đất ấm lên, hàm lượng metyl thủy ngân (MeHg) đã tăng đáng kể, có thể kéo theo nhiều tác động hậu quả khác.

MeHg là một chất độc thần kinh có khả năng tích tụ sinh học, ẩn chứa nhiều rủi ro cho con người và các hệ sinh thái. Dạng thủy ngân độc nhất này được động vật hấp thụ một cách dễ dàng. Do tích tụ sinh học, hàm lượng MeHg trong thực phẩm hải sản có thể tăng rất cao. Ví dụ, hàm lượng MeHg trong một con cá có thể cao gấp 10.000.000 lần so với hàm lượng trong vùng nước mà nó đang sống.

MeHg có thể gây hại cho con người vì nó có khả năng xuyên qua hàng rào máu não và liên kết với tế bào thần kinh. Điều đó đặc biệt nguy hiểm cho sự phát triển bào thai và trẻ nhỏ, có thể gây ra quái thai. Điểm nhạy cảm nhất với độc tính trên cơ thể con người là bộ não đang phát triển - nhạy cảm hơn 100 lần so với não người lớn. Một bộ phận lớn trẻ em trên thế giới có nguy cơ tiếp xúc với MeHg trong tử cung, điều này có thể dẫn đến suy giảm chỉ số IQ và kỹ năng vận động.

Theo nhà nghiên cứu Florencia Fahnenstock tại Đại học New Hampshire, kết quả khảo sát của họ cho thấy động vật hoang dã ở Bắc Cực, ví dụ cá và chim, có thể gặp rủi ro lớn hơn là sẽ bị phơi nhiễm MeHg ở mức cao, ảnh hưởng đến khả năng sinh sản và quần thể của chúng. MeHg cũng có thể ảnh hưởng đến thổ dân bản xứ nếu họ ăn động vật hoang dã nhiễm MeHg, và có thể ảnh hưởng đến ngành lâm nghiệp của các quốc gia ven biển, nếu thủy ngân bị rửa trôi từ sông ra đại dương.

Nghiên cứu nói trên đã khảo sát toàn diện việc biến đổi khí hậu gây ra sự thay đổi môi trường thiên nhiên và vì vậy có lợi cho việc hình thành MeHg. Các nhà khoa học đã khảo sát hàm lượng “thủy ngân tổng” - tất cả các dạng thủy ngân như rắn, khí, lỏng - cùng với sự thay đổi của chúng, và khảo sát quá trình tan băng dẫn đến dạng MeHg độc hại như thế nào. Sự biến đổi của thủy ngân trong ba vùng đất khác nhau và trong các quần thể vi khuẩn đã được khảo sát để xác định xem các thay đổi đó đã diễn ra như thế nào. Cụ thể, các nhà khoa học đã đánh giá vùng đất đóng băng vĩnh cửu, vùng tan băng một phần (đầm lầy) và vùng than bùn đã tan băng hoàn toàn.

Sau khi phân tích không khí, nước và đất để xác định hàm lượng MeHg, các nhà khoa học phát hiện thấy vùng đầm lầy có nồng độ MeHg cao hơn nhiều các vùng đất khác. Theo giải thích của họ, tuy vùng đất đóng băng vĩnh cửu có chứa nhiều thủy ngân nhưng lượng thủy ngân này không bị methylat hóa. Chỉ khi di chuyển đến vùng đầm lầy thì việc thiếu oxy trong trầm tích mới tạo ra môi trường hoàn hảo để thủy ngân chuyển hóa thành MeHg.

Trong thiên nhiên, thủy ngân bị phát tán vào khí quyển từ núi lửa, các đám cháy rừng và quá trình phong hóa đá, nhưng quá trình khai thác, sử dụng nhiên liệu hóa thạch và hoạt động khai thác vàng cũng góp phần quan trọng vào sự phát tán này.

Tuy nghiên cứu nói trên khảo sát những thay đổi tại vùng Bắc Cực, nhưng theo các nhà khoa học thì hiện tượng di chuyển thủy ngân và tạo thành MeHg cũng có thể diễn ra ở các khu vực khác. Sau khi được giải phóng nhờ quá trình tan băng, thủy ngân có thể được nước và gió mang đi rất xa địa điểm nguồn ban đầu. Nếu bị chuyển hóa thành MeHg trong quá trình phát tán và vận chuyển, thủy ngân sẽ có nhiều khả năng đi vào chuỗi thức ăn thông qua cá, chim và động vật hoang dã khác, và tác động của nó tăng lên khi di chuyển về phía trên chuỗi thức ăn, có thể gây ra những vấn đề đối với sức khỏe cộng đồng.

Thế Nghĩa

Theo ScienceDaily, 10/2019