VINACHEM

Trung Đông là một trong những khu vực sản xuất phân bón lớn nhất thế giới, với sản lượng amoniăc năm 2016 ước đạt gần 17 triệu tấn và sản lượng urê gần 22 triệu tấn. Nguồn cung khí thiên nhiên dồi dào và giá rẻ trong khu vực khiến cho chi phí sản xuất thấp đồng thời làm cho việc xây dựng các nhà máy urê tích hợp theo định hướng xuất khẩu trở nên rất hấp dẫn.

Iran, Quata, Arập Xê-út là những quốc gia sản xuất amoniăc và urê lớn nhất trong khu vực. Năm 2016, Trung Đông đã xuất khẩu khoảng 16-17 triệu tấn urê, đây là khối lượng xuất khẩu urê lớn thứ hai trên thế giới. Trong khu vực Trung Đông, Arập Xê-út là quốc gia xuất khẩu urê lớn nhất, tiếp theo sau là Iran và Quata.

Thị trường tiêu thụ nội địa

Nhu cầu phân bón trong khu vực tương đối thấp, ước tính toàn bộ lượng tiêu thụ năm 2016 chỉ khoảng 5 triệu tấn. Phần lớn diện tích Trung Đông nằm ở khu vực khô hạn, sự phát triển của ngành nông nghiệp bị cản trở bởi nhiều yếu tố như quy mô trang trại nhỏ, cơ sở hạ tầng yếu, đất đai thoái hóa và khan hiếm nước. Nhưng do lượng mưa trong khu vực thấp nên phân bón cũng rất quan trọng cho việc tăng sản lượng cây trồng nông nghiệp. Thổ Nhĩ Kỳ và Iran chiếm hơn 50% tiêu thụ urê trong khu vực.

Theo ước tính của Công ty phân tích thị trường Nexant, tổng nhu cầu urê của Trung Đông sẽ tăng gần 3%/năm cho đến năm 2025, cao hơn tốc độ tăng trưởng trung bình 1%/năm trong thời gian 2000-2017. Dân số ngày càng tăng kéo theo nhu cầu về lương thực thực phẩm sẽ thúc đẩy nhu cầu urê sử dụng làm phân bón trực tiếp, chiếm khoảng 80% tổng tiêu thụ urê trong khu vực. Tiêu thụ urê của iran hiện chiếm 1/3 tổng tiêu thụ urê của Trung Đông và được dự báo sẽ tăng gần 3,5%/năm trong thập niên tới nhờ nhu cầu xuất khẩu nông sản ngày càng tăng.

Tình hình sản xuất và xuất khẩu

Xu hướng phát triển công suất amoniăc tại Trung Đông đã chậm lại trong những năm gần đây, từ tốc độ tăng trưởng trung bình 7%/năm trong thời gian 2000-2012 giảm xuống chỉ còn 3%/năm trong thời gian 2012-2017. Trong 4-5 năm qua, do một số nguyên nhân khác nhau nên đã không có những đợt bổ sung công suất amoniăc quy mô lớn tại Trung Đông. Ví dụ, Quata đã không thể phát triển công suất amoniăc do những sự cố tại mỏ khí North Field gây ra căng thẳng về nguồn cung khí thiên nhiên và thậm chí ảnh hưởng đến xuất khẩu khí thiên nhiên của oman.

Triển vọng tăng trưởng công suất amoniăc ở Trung Đông cũng bị ảnh hưởng bởi tình hình cung vượt cầu trên toàn cầu: Các dự án phát triển công suất amoniăc ở những nơi khác trên thế giới, ví dụ các nhà máy sử dụng nguyên liệu than của Trung Quốc và các dự án sử dụng khí đá phiến của Mỹ đã dẫn đến tình hình dư thừa nguồn cung trên toàn cầu. Do đó, trong ngắn hạn các công ty không có nhiều động cơ để đầu tư vào các cơ sở sản xuất mới ở Trung Đông.

Về mặt chi phí sản xuất, các nhà sản xuất Mỹ tại vùng Bờ biển Vịnh Mêhicô hiện đang có vị thế tương đương các nhà sản xuất của Arập Xê-út trong việc cung ứng amoniăc/urê, phần lớn là nhờ sự sẵn có của nguồn cung khí đá phiến với giá cả rất cạnh tranh. Khi Mỹ trở nên ít phụ thuộc hơn vào nguồn nhập khẩu từ Trung Đông, nhiệm vụ hiện nay của các nhà sản xuất Trung Đông là xác định cơ hội ở những thị trường xuất khẩu khác - nhiều khả năng là ở châu á, nơi được dự báo sẽ là thị trường phân bón tăng trưởng nhanh và lớn nhất trên thế giới.

Các nhà xuất khẩu Trung Đông hiện đang phải đối mặt với áp lực cạnh tranh từ phía các nhà sản xuất Bắc Phi khi cung ứng sản phẩm cho thị trường châu Âu đã chín muồi. Các nhà sản xuất Bắc Phi có lợi thế về chi phí vận chuyển do nằm gần châu Âu hơn. Nhưng các nhà sản xuất Bắc Phi - chủ yếu là Ai-Cập - đã phải trải qua tình trạng thiếu khí nguyên liệu trong những năm gần đây, buộc họ phải nhập bổ sung khí hóa lỏng và tạm thời ngừng xuất khẩu nguyên liệu này. Tình hình hiện tại được dự báo sẽ không kéo dài khi Ai-Cập đưa vào vận hành mỏ khí Zohr lớn ở ngoài khơi. Ngoài ra, Ai-Cập cũng thông báo đã phát hiện một số mỏ khí mới trong vài năm qua, đặc biệt là ở vùng hạ lưu sông Nil. Cùng với khả năng gia tăng sản xuất nội địa nhờ nguồn khí thiên nhiên nhập khẩu từ nước láng giềng Ixraen và cả từ đảo Síp, về dài hạn Ai-Cập có thể xem xét mở rộng sản xuất và xuất khẩu phân bón, vì vậy sẽ tăng thêm áp lực cạnh tranh đối với các nhà sản xuất Trung Đông.

Iran cũng tạo thêm áp lực cạnh tranh lên các công ty xuất khẩu phân bón của các nước Arập ở vùng Trung Đông. Nhiều dự án phát triển công suất mới đang củng cố vị thế xuất khẩu ròng của Iran, giúp Iran cạnh tranh mạnh hơn với các nhà sản xuất Arập Xê-út hiện tại. Tại Arập Xê-út, Công ty Ma’aden là công ty duy nhất đã bắt đầu khởi động sản xuất tại nhà máy amoniăc mới với công suất 1,1 triệu tấn/năm, chủ yếu là để cung cấp nguyên liệu cho Tổ hợp phốtphat Wa’ad Al Shamal. Đồng thời, khoảng 2-3 triệu tấn công suất mới dự kiến sẽ được đưa vào vận hành tại Iran trong thời gian 2017-2020. Tuy nhiên, hoạt động tại các dự án đó có khả năng sẽ bị trì hoãn nếu Iran không thể bảo đảm được nguồn vốn vay từ các chủ nợ nước ngoài. Tổng thống Mỹ Donald Trump đang xem xét lại chính sách cấm vận của Mỹ đối với Iran và hoàn cảnh hiện nay rõ ràng là không có lợi đối với việc tài trợ cho những kế hoạch liên doanh mới ở đây. Mặc dù vậy, Iran vẫn được coi như địa điểm hấp dẫn đối với nhiều nhà đầu tư bên ngoài. Đặc biệt, nhiều công ty của ấn Độ và Băng-la-đét đã thể hiện mối quan tâm thiết lập các liên doanh sản xuất phân bón định hướng xuất khẩu tại Iran.

Tuy công suất của Trung Đông được dự báo sẽ tăng trưởng chậm lại trong thời gian trước mắt, nhưng đây vẫn là khu vực sản xuất và xuất khẩu amoniăc/urê hàng đầu trên thị trường thế giới. Sự sụt giảm của giá dầu mỏ toàn cầu đã làm giảm tỷ suất hoàn vốn của các nhà sản xuất, nhưng đã không làm suy yếu vị thế của Trung Đông như một trong những khu vực xuất khẩu urê lớn nhất thế giới. Sau năm 2022 Quata và Arập Xê-út có triển vọng sẽ lấy lại tốc độ phát triển công suất urê, khi các nhà sản xuất bắt đầu tận dụng lợi thế của những mỏ khí thiên nhiên mới. Ngoài việc giải quyết sự cố tại mỏ North Field, Arập Xê-út đang trong quá trình mở rộng sản xuất khí thiên nhiên theo Chương trình chuyển đổi quốc gia (NTP2020) đã được chính phủ tại Riyadh chấp thuận.

Theo quan điểm của các nhà phân tích, Trung Đông sẽ duy trì vị thế là khu vực xuất khẩu urê lớn nhất thế giới, khi công suất trong khu vực đang phát triển nhanh hơn sự phát triển của nhu cầu tiêu thụ.

HS

Theo World Fertilizer, 10/2018