VINACHEM

Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc FAO dự báo tiêu thụ phân bón toàn cầu sẽ đạt 202 triệu tấn vào năm 2020.

Tuy nhiên, vấn nạn phân bón giả hiện đang hoành hành ở các nước châu Phi, Inđônêxia, ấn Độ, Việt Nam và Thổ Nhĩ Kỳ,...

Hiệp hội Phân bón Việt Nam ước tính, mỗi năm phân bón dưới chuẩn gây thiệt hại khoảng 2 tỷ USD cho nền kinh tế của đất nước. Hàng nghìn tấn phân bón đã bị tịch thu hàng năm do vi phạm tiêu chuẩn chất lượng.

Tại Uganda, các thử nghiệm cho thấy phân urê bán cho nông dân có hàm lượng đạm thấp hơn 33% so với quảng cáo, còn tại Tanzania ước tính khoảng 40% phân bón bán trên thị trường là phân bón giả. Ngoài ra, việc sử dụng bất hợp pháp phân bón có hàm lượng nitrat cao để sản xuất thuốc nổ làm cho vấn đề càng trở nên nghiêm trọng.

Hơn nữa, do sử dụng phân bón giả nên đất nông nghiệp không được bổ sung thích hợp các chất hữu cơ và khoáng chất, khiến cho đất ngày càng cạn kiệt, buộc nông dân ở nhiều nơi phải khai hoang đất mới để canh tác. Tình trạng phá rừng ngày càng tăng đang góp phần gây ra 30% phát thải khí gây hiệu ứng nhà kính trên toàn cầu. Nếu chất lượng đất canh tác được cải thiện, người nông dân sẽ ít phải phá rừng để khai hoang đất mới.

Với tiềm năng nông nghiệp rất lớn, châu Phi hiện sử dụng trung bình dưới 15 kg phân bón/ha đất nông nghiệp, chỉ bằng 1/10 mức bình quân của thế giới. Trong khi đó, vấn nạn phân bón giả đang góp phần làm cho 75% đất nông nghiệp châu Phi bị thoái hóa, gây thiệt hại khoảng 4 tỷ USD cho lục địa này.

Phạm vi làm giả phân bón tại châu Âu cũng rất đáng lo ngại và đã đến mức báo động. Trong một đợt kiểm tra của các cơ quan EU năm 2018, gần 360 tấn phân bón giả và phân bón bất hợp pháp đã bị tịch thu. Lượng phân bón này đủ để sử dụng trên 48.000 km2, tương đương diện tích nước Anh. Theo một thông báo mới công bố, 14% phân bón tại EU là phân bón giả hoặc bất hợp pháp.

Hậu quả của phân bón giả

Có nhiều cách để làm giả phân bón, từ việc làm giảm chất lượng phân bón tốt bằng cách phối trộn với các chất độn (thường chứa các thành phần độc hại) cho đến việc thay thế phân bón chất lượng cao bằng các loại phân bón khác. Trong nhiều trường hợp, bao bì phân bón đã được làm giả để đóng bao phân bón chất lượng thấp, sử dụng tên tuổi của các nhà sản xuất có uy tín.

Có thể kể đến những hậu quả về nông nghiệp và kinh tế của phân bón giả như sau:

- Gây ra tình trạng thiếu đói do mất mùa hoặc năng suất thu hoạch thấp hơn nhiều so với dự tính.

- Nông dân rơi vào cảnh khó khăn do mất mùa và không thể nuôi sống gia đình mình.

- Đất đai trở nên cằn cỗi, không thể sử dụng để canh tác tiếp.

- Nông dân không thể trả các khoản nợ ngân hàng, ngân hàng sẽ phải tăng lãi suất đối với những khoản vay tiếp theo do rủi ro lớn.

- Tác động bất lợi đối với nền kinh tế đất nước do giảm hiệu quả đầu tư trong nông nghiệp khi nhiều chính phủ hỗ trợ tài chính để khuyến khích nông dân sử dụng phân bón.

- Gây rối loạn trên thị trường nông sản khi dự báo về năng suất thu hoạch trở nên không chính xác.

- Giảm thu nhập thuế đối với các chính phủ.

- Gây thiệt hại về uy tín của ngành sản xuất phân bón do người nông dân giảm sút lòng tin đối với các sản phẩm.

Bên cạnh những biện pháp kiểm soát hành chính, vấn nạn phân bón giả có thể được ngăn ngừa để tránh các hậu quả nêu trên bằng các phương pháp công nghệ cao. Ngoài ra, những phương pháp này còn mang lại những lợi ích khác về mặt bảo vệ môi trường, hỗ trợ sản xuất bền vững, hỗ trợ khả năng truy xuất nguồn gốc sản phẩm và tính minh bạch của chuỗi cung ứng.

Bảo vệ sản xuất phân bón thông qua chuỗi cung ứng

Quy mô của tình trạng làm giả phân bón hiện nay khiến cho các công ty sản xuất phân bón không thể bỏ qua việc áp dụng các biện pháp công nghệ chống phân bón giả.

Phân bón có thể bị thay đổi ở bất cứ bước nào trong chuỗi cung ứng phức tạp. Sản phẩm phân bón được sản xuất ở nhiều dạng khác nhau, nhưng chủ yếu ở dạng hạt, lỏng, bột và huyền phù.

Trong quá trình tạo hạt, phân bón thường được bọc phủ để mang lại các lợi ích khác nhau. Đây chính là công đoạn tối ưu để áp dụng phương pháp dán nhãn phân tử.

Công ty Applied DNA Sciences Europe hiện đang sử dụng các phương pháp sau để chống lại phân bón giả:

1. Phân bón được dán nhãn bằng cách bổ sung một nhãn phân tử đặc biệt trong quá trình sản xuất ban đầu.

2. Phân bón được kiểm tra ở từng điểm trong toàn bộ chuỗi cung ứng nhờ dụng cụ phân tích cầm tay với thời gian kiểm tra chỉ vài phút. Các mẫu phân bón cũng có thể được gửi đến các phòng thí nghiệm để tiến hành phân tích.

3. Theo dõi trong quá trình vận chuyển: Các kết quả phân tích và tọa độ địa lý của địa điểm lấy mẫu phân tích được tải lên cơ sở dữ liệu của Công ty để theo dõi hành trình của phân bón. Cơ sở dữ liệu này có thể được liên kết dễ dàng với hệ thống blockchain của khách hàng hoặc các bên thứ ba, qua đó cung cấp dữ liệu về toàn bộ quá trình kiểm tra phân bón từ nơi sản xuất đến đồng ruộng. Những dữ liệu thu được sẽ được sử dụng để thông báo cho người sử dụng cuối cùng là nông dân.

Công nghệ tương tự hiện đang được triển khai áp dụng ở một số ngành công nghiệp khác, như ngành dệt may - với hơn 200 triệu pao bông được dán nhãn phân tử khi thu hoạch, tạo ra khả năng truy xuất nguồn gốc từ nguyên liệu đến sản phẩm dệt may.

Sau khi các dự án pilot được thử nghiệm thành công, công nghệ dán nhãn phân bón đang được Công ty Applied DNA Sciences triển khai tại Thổ Nhĩ Kỳ và một số nước châu Phi.

Áp dụng trí tuệ nhân tạo chống phân bón giả

Bên cạnh công nghệ của Công ty Applied DNA Sciences, hiện Công ty NeuroTags cũng đang cung cấp phương pháp dễ áp dụng để chống phân bón giả mà không ảnh hưởng đến quá trình sản xuất.

Phương pháp của Công ty NeuroTags dựa trên các nhãn ẩn, được đưa vào bao phân bón để bảo vệ sản phẩm trước những kẻ làm giả. Mỗi nhãn này có hai thành phần - một nhãn mở và một nhãn được bảo vệ. Các nhãn liên kết với nhau bằng thuật toán, chúng được theo dõi và bảo vệ nhờ công nghệ bản quyền và trí tuệ nhân tạo trên máy chủ. Nếu những kẻ làm giả tìm cách sao chép nhãn, thuật toán sẽ ghi nhận những điểm khác thường và sản phẩm sử dụng nhãn sao chép sẽ bị đánh dấu trên máy chủ là không hợp lệ.

Người nông dân có thể sử dụng điện thoại thông minh để quét sản phẩm và kiểm tra nhanh tính xác thực của sản phẩm họ đã mua.

TN

Theo UN-Environment, 12/2018