VINACHEM

Từ đầu năm 2020, các thị trường trên thế giới đã quay cuồng trước những tác động của đại dịch COVID-19 - đại dịch khởi phát ở Trung Quốc và sau đó quét qua toàn cầu. Ngành sản xuất phân bón toàn cầu đã phải hứng chịu ảnh hưởng ngay từ khi dịch bùng phát ở Trung Quốc - quốc gia sản xuất và tiêu thụ phân lân, lưu huỳnh và axit sunphuric quan trọng nhất trên thế giới. Những quốc gia sẽ chịu ảnh hưởng tiếp theo có thể là Braxin và ấn Độ. Tuy nhiên, giá phân bón trên thị trường quốc tế đã có những phản ứng trái chiều. Một mặt, nguồn cung phân lân giảm do những hạn chế sản xuất ở Trung Quốc đã hỗ trợ sự đảo ngược của xu hướng giảm giá. Mặt khác, giá axit sunphuric vốn đã suy yếu thì nay càng lao dốc mạnh. Phản ứng trước sự tăng giá phân lân nội địa sau khi dịch bùng phát, Bộ Nông nghiệp và nông thôn Trung Quốc tuyên bố sẽ giám sát chặt chẽ nguồn cung và sự dao động của giá phân bón trên thị trường nhằm ngăn chặn tình trạng tăng giá bất hợp lý. Cho đến nay, sự bùng phát của dịch do virut corona mới tại Trung Quốc đã gây ra những tác động rất lớn đối với toàn ngành phân bón Trung Quốc, ảnh hưởng đến cả hoạt động xuất nhập khẩu phân bón và nguyên liệu cũng như việc vận chuyển phân bón trong cả nước, đặc biệt là tại tỉnh Hồ Bắc, tâm dịch ban đầu. Cuối tháng 1/2020, nhiều vùng công nghiệp lớn ở Trung Quốc đã bị phong tỏa, khiến cho nhu cầu cũng như nguồn cung tất cả các sản phẩm sụt giảm mạnh. Những hạn chế đối với hoạt động vận chuyển và lưu kho trở thành thách thức ngày càng lớn trong khắp ngành sản xuất phân bón.

Trung Quốc cắt giảm mạnh sản xuất phân bón

Tỉnh Hồ Bắc đóng vai trò then chốt trong ngành sản xuất phân lân của Trung Quốc, khoảng 45% và 27% công suất nội địa MAP và DAP tương ứng được đặt ở tỉnh này. Với lợi thế rõ rệt về vận chuyển nhờ nằm bên sông Trường Giang cùng với hệ thống tàu thuyền lớn, chi phí xuất khẩu và vận chuyển trong nước của ngành sản xuất phân lân tại Hồ Bắc thuộc vào loại thấp nhất ở Trung Quốc. Tỉnh này cũng chiếm khoảng 30% tổng sản lượng quặng phốtphat của Trung Quốc (khoảng 25-30 triệu tấn/năm).

Đối với phân đạm và phân kali, sản lượng của vùng Hồ Bắc ít quan trọng hơn. Tại đây chỉ có 3 nhà sản xuất urê với tổng công suất 2 triệu tấn/năm. Tuy nhiên, nhu cầu hàng năm khoảng 2,7-2,8 triệu tấn khiến cho mỗi năm có khoảng 1 triệu tấn urê được cung cấp đến Hồ Bắc. Tỉnh này không có các cơ sở sản xuất phân kali lớn, nhưng có nhu cầu cao về MOP và SOP để cung cấp cho các nhà sản xuất DAP và MAP ở vùng Nghi Xương. Nhưng vào thời điểm giữa tháng 2/2020, chỉ có 4 nhà sản xuất DAP và MAP quy mô lớn tại vùng Nghi Xương của Hồ Bắc là còn hoạt động, cùng với một số nhà máy sản xuất MAP quy mô nhỏ. Tất cả các nhà máy phốtphat khác ở Hồ Bắc đều đã tạm ngừng sản xuất hoặc không được cho phép sản xuất trở lại sau khi hết mùa đông, những nhà máy này chiếm khoảng một nửa công suất của ngành phốtphat ở Hồ Bắc.

Những nơi khác tại Trung Quốc đã có đủ dự trữ phân bón để có thể ngăn ngừa tình trạng khan hiếm cục bộ ở những khu vực tiêu thụ quan trọng trước những đợt gieo trồng mùa xuân. Do đó, tỷ lệ vận hành công suất tại các nơi khác ngoài Hồ Bắc (ví dụ Quý Châu hoặc Vân Nam) đã không cần tăng để bù trừ cho sản lượng thấp hơn của Hồ Bắc trong thời kỳ này.

Trong thời gian dịch, sản xuất phân bón ở Trung Quốc đã giảm xuống chỉ còn 20-30% tổng công suất, gây ra tác động lớn không chỉ đối với nguồn cung phân bón mà cả nhu cầu những nguyên liệu như lưu huỳnh và axit sunphuric. Tỉnh Hồ Bắc chiếm khoảng 20-30% tiêu thụ axit sunphuric của Trung Quốc. Việc phong tỏa Hồ Bắc đã gây ra những tắc nghẽn nghiêm trọng trong chuỗi cung ứng axit sunphuric, dẫn đến khó khăn về lưu kho ở nhiều cơ sở nấu kim loại trên khắp đất nước. Đáp lại, một số cơ sở nấu kim loại đã phải giảm sản lượng để hạn chế tình trạng dư thừa axit sunphuric, đồng thời giảm giá bán H2SO4 xuống đến 0 và thấp hơn.

Trong khi nhu cầu lưu huỳnh của ngành sản xuất phân lân giảm do sản xuất phân lân bị cắt giảm, nguồn cung lưu huỳnh nội địa cũng giảm do các nhà máy lọc dầu và sản xuất khí đốt ở những vùng bị ảnh hưởng đã phải cắt giảm hoặc tạm ngừng sản xuất trong bối cảnh nhu cầu thấp của cả ngành. Tại nhà máy Puguang của Công ty Sinopec, dây chuyền sản xuất lưu huỳnh đã được vận hành ở công suất thấp trong suốt tháng 2 và phần lớn tháng 3. Với những vấn đề về vận chuyển cùng với nguồn cung nội địa thấp và dự kiến nhu cầu trong nước sẽ cải thiện, xu hướng tăng giá lưu huỳnh tại Trung Quốc đã được hỗ trợ nhiều trong những tuần đầu tháng 3/2020.

Đến giữa tháng 3, những nhà máy phân bón đã bị đóng cửa từ tháng 1 đã được cho phép sản xuất trở lại. Tỷ lệ vận hành công suất ban đầu khá thấp trong giai đoạn khởi động nhà máy, vì vậy cho đến tháng 4 các nhà máy vẫn không thể trở lại hoạt động bình thường. Nhưng các nhà máy này cũng đã cung cấp sự hỗ trợ rất cần thiết cho ngành đúc đồng đang đứng trước tình trạng giá axit sunphuric sụt giảm, sản lượng axit sunphuric đạt công suất tối đa trong khi nhu cầu giảm.

Thành phố Vũ Hán, tâm dịch COVID-19 của Trung Quốc, cuối cùng đã kết thúc hai tháng phong tỏa vào ngày 8/4, trong khi đó các lệnh hạn chế di chuyển đối với các khu vực khác của tỉnh Hồ Bắc được hủy bỏ từ ngày 25/3.

Vấn đề hậu cần ở Trung Quốc

Những trở ngại về hậu cần luôn là thách thức lớn đối với tất cả các lĩnh vực trong ngành phân bón. Khi dịch COVID-19 lên đến đỉnh điểm, đất nước Trung Quốc đã bị chia cắt thành hàng nghìn hòn đảo nhỏ theo chính sách cách ly xã hội. Để phòng chống virut, con người và hàng hóa đã bị cách ly giữa các tỉnh, các thành phố, thị trấn và thậm chí cả các làng xã. Hệ thống đường sắt tuy vẫn tiếp tục hoạt động nhưng hoạt động bốc xếp hàng bị hạn chế do thiếu nhân công, khiến cho công suất vận chuyển giảm khoảng 50%.

Hoạt động vận chuyển bằng xe tải bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Nếu còn một số tuyến đường chưa bị phong tỏa thì việc vận chuyển qua biên giới cũng đòi hỏi những người lái xe phải bị cách ly trong 2 tuần. Phần lớn các tỉnh khác từ chối chấp nhận xe đến từ Hồ Bắc. Tuy vẫn còn khả năng vận chuyển bằng sà lan trên hệ thống sông ngòi nhưng một số cảng, ví dụ ở Giang Tô, đã từ chối tiếp nhận tàu thuyền cập cảng đến từ Hồ Bắc.

Hiện tại, vấn đề hậu cần vẫn tiếp tục là thách thức đối với ngành sản xuất phân bón Trung Quốc. Tuy tình hình nhìn chung đã được cải thiện, các tuyến đường không còn bị phong tỏa bởi các cơ quan địa phương, nhưng vẫn còn tình trạng thiếu nhân lực cho mục đích vận chuyển cũng như ở các nhà máy.

Sẽ mất một số tuần trước khi hoạt động bình thường của toàn bộ ngành được khôi phục lại, nhưng với điều kiện là sẽ không có làn sóng lây nhiễm thứ hai. Các tác động của dịch bệnh sẽ còn được cảm nhận trong thời gian dài khi các nhà máy sản xuất phân lân tìm cách đáp ứng nhu cầu phân bón của mùa gieo trồng trong bối cảnh những vấn đề về hậu cần đầy thách thức. Trong khi đó, nguồn cung phân lân tại Trung Quốc đã thắt chặt, khiến cho giá phân lân vững hơn cả ở thị trường trong nước và thị trường xuất khẩu.

Triển vọng toàn cầu

Trong khi tình hình dịch COVID-19 tại Trung Quốc được cải thiện, virut corona đã lan ra khắp thế giới và được WHO công bố là đại dịch toàn cầu, tạo ra hiệu ứng dây chuyền trên các thị trường toàn cầu.

Thách thức về hậu cần đã trở nên rõ rệt tại những khu vực với tình hình dịch ngày càng leo thang như Mỹ, châu âu, châu á. ở khắp các nơi trên thế giới, biên giới bị đóng cửa, tàu thuyền bị cách ly, sự di chuyển của con người và hàng hóa - kể cả phân bón và nguyên liệu sản xuất phân bón - liên tục gặp trở ngại. Những sự cố gián đoạn tiếp theo được dự kiến sẽ diễn ra trong ngành sản xuất phân bón ở nhiều nơi khác trên thế giới trong những tuần và tháng tới.

Trên toàn cầu, nhiều quốc gia đã đưa ra các biện pháp hạn chế di chuyển tương tự như Trung Quốc nhằm kiềm chế sự lây lan của virut. Hoạt động vận chuyển bằng xe tải là lĩnh vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất do sự kết hợp giữa nhu cầu nhân công cao và các sự cố phong tỏa đường bộ nhằm cách ly toàn bộ một số khu vực.

Trong thời gian tới, những nước phải dựa nhiều vào vận chuyển bằng xe tải sẽ bị ảnh hưởng nặng nề nhất về mặt hậu cần. Braxin đang nổi lên là một trong những nước như vậy. Hệ thống vận tải của Braxin sử dụng rất nhiều xe tải, nhưng khác với Trung Quốc lại không có hệ thống vận tải dự phòng như tàu bè trên sông hoặc đường sắt.

Hiện đang có những lo ngại về tác động của dịch COVID-19 đối với thị trường ấn Độ. Sự xuất hiện nhiều ca nhiễm mới tại đây đã ảnh hưởng đến nhiều ngành sản xuất trong nước, các nhà máy phân lân đã bắt đầu phải dừng hoạt động. Với dân số đông đúc và triển vọng phát triển của ngành sản xuất phân bón, ấn Độ hiện đóng vai trò quan trọng của một quốc gia nhập khẩu, sản xuất và tiêu thụ phân bón quy mô lớn. Về mặt hậu cần, ấn Độ không dựa vào xe tải mà sử dụng mạng lưới đường sắt rộng lớn để vận chuyển hàng hóa trên khắp đất nước. Phản ứng trước sự bùng phát của dịch COVID-19, chính phủ ấn Độ mới đây đã tuyên bố phong tỏa hơn 80 thành phố và khu vực hành chính trên cả nước, bao gồm toàn bộ các chuyến bay nội địa và vận tải hành khách bằng đường sắt cho đến cuối tháng 3/2020. Vận chuyển hàng hóa nội địa dường như không bị ảnh hưởng quá mức, nhưng đã xảy ra những gián đoạn trong hệ thống vận chuyển do những quy định về cách ly. Các cảng của ấn Độ đã đưa ra nhiều quy định như cách ly chặt chẽ 14 ngày đối với tàu thuyền đến từ khu vực có dịch. Nếu virut lan rộng khiến cho cần phải phong tỏa rộng hơn, chắc chắn sẽ có những gián đoạn tiếp theo đối với việc vận chuyển phân bón và nguyên liệu đến và đi từ các cảng cũng như nhà máy.

Một số nhà máy của các công ty như Zuari, RCF và GFSC đã tuyên bố cắt giảm sản xuất hoặc tạm ngừng hoạt động, trong khi đó nhiều nhà máy phân bón đang tiến hành các đợt bảo dưỡng sửa chữa hàng năm, vì vậy tác động trong các tuần tới có thể được giảm nhẹ một phần. Nhưng nếu tình hình phong tỏa kéo dài qua tháng 4, nguồn cung phân bón cho mùa gieo trồng bắt đầu từ tháng 6 tới sẽ bị ảnh hưởng. Tất cả các cảng chính sẽ phải thông báo tình huống bất khả kháng trong trường hợp xảy ra những sự cố ngăn cản hoạt động bốc xếp hàng. Trong lúc này, sự suy yếu của đồng rupi ấn Độ so với đồng USD càng làm giảm thêm lợi nhuận của các công ty sản xuất phân bón.

Nếu xảy ra tình hình như Trung Quốc vào đầu năm nay, tình trạng thiếu nhân công có thể tạo thành thách thức lớn nhất đối với ngành sản xuất phân bón của Gioocđani, trong đó vận chuyển là trở ngại hàng đầu. Chính phủ Gioocđani đã thông báo đóng cửa tất cả các cơ sở công nghiệp cho đến sớm nhất là cuối tháng 3 nhằm ngăn chặn dịch. Trong số những nhà máy bị đóng cửa có nhà máy axit phốtphoric/DAP của các công ty JIFCO và JPMC tại Aqaba. Tuy Công ty JPMC dự định sẽ mở cửa hoạt động trở lại, nhưng không có gì bảo đảm nhà máy sẽ được cấp phép hoạt động trở lại vào đầu tháng 4. Trái lại, Công ty OCP đã tuyên bố rõ là sẽ duy trì hoạt động bình thường trong những tuần tới.

Hơn một nửa ngành sản xuất phốtphat tại Hồ Bắc đã bị bắt buộc phải ngừng hoạt động khi dịch lên đến đỉnh điểm tại Trung Quốc. Hiện đang có nhiều lo ngại về việc các nhà máy của ngành sản xuất phân bón ở những nơi khác trên thế giới có thể chống trọi cuộc khủng hoảng này như thế nào. Khả năng tiếp tục cắt giảm sản xuất ở một số khu vực vẫn có thể sẽ xảy ra. Mặt khác, mọi trường hợp cắt giảm hoặc những rối loạn trong chuỗi cung ứng và hậu cần sẽ có tác động thắt chặt cân bằng cung cầu, củng cố xu hướng tăng giá phân bón.

TN

Theo IHS Markit, 3/2020