VINACHEM

Trong 12 tháng qua, khi nhận định về thị trường Trung Quốc một số công ty hóa chất đa quốc gia vẫn nhấn mạnh tầm quan trọng của quốc gia này đối với sự phát triển của ngành sản xuất hóa chất toàn cầu. Ví dụ, Công ty Clariant cho rằng Trung Quốc đang chiếm tới 40% thị trường hóa chất toàn cầu và sẽ đóng góp khoảng 60% vào sự tăng trưởng của ngành sản xuất hóa chất toàn cầu trong thời gian từ nay cho đến năm 2020.

Nhưng mặt khác, các công ty hóa chất quốc tế đang ngày càng khó đạt được mục tiêu tăng trưởng kỳ vọng của mình trên thị trường Trung Quốc. Tập đoàn hóa chất BASF mới đây xác nhận sẽ không đạt được mục tiêu doanh thu 12 tỷ USD tại Trung Quốc vào năm 2020. Một thành viên Hội đồng quản trị của BASF cho biết, thị trường Trung Quốc không tăng trưởng nhanh như dự kiến của Tập đoàn trước đây.

Trong khi đó, các nhà phân tích thị trường ấn Độ đang rất lạc quan về triển vọng phát triển của các công ty hóa chất ấn Độ, với lý do là áp lực chi phí đang ngày càng gia tăng đối với các nhà sản xuất hóa chất hàng đầu của Trung Quốc, vì vậy sản xuất hóa chất sẽ dịch chuyển một phần sang ấn Độ.

Trên thực tế, công nghiệp hóa chất Trung Quốc hiện nay đang phải đối mặt với nhiều thách thức.

Kinh tế tăng trưởng chậm lại

Tuy các con số thống kê chính thức cho thấy GDP Trung Quốc vẫn đang tăng trưởng với tốc độ 6,7%/năm, nhưng chúng ta cần lưu ý là ngày nay lĩnh vực dịch vụ đã chiếm 54% trong tỷ trọng kinh tế của nước này. Đồng thời, lĩnh vực dịch vụ đã tăng trưởng với tốc độ 7,5% trong năm 2016, cao hơn tốc độ tăng trưởng chỉ khoảng 5,8% của các lĩnh vực phi dịch vụ (trong đó có công nghiệp hóa chất). Hơn nữa, những dự báo đối với các năm tiếp theo cho thấy kinh tế Trung Quốc sẽ còn tiếp tục tăng trưởng chậm lại. Ví dụ, Tập đoàn Economist tại Anh dự báo GDP của Trung Quốc sẽ chỉ tăng trưởng 4,3% vào năm 2020.

Dư thừa công suất

Trong khi than và thép là những ví dụ điển hình về dư thừa công suất tại Trung Quốc, nhiều sản phẩm hóa chất cũng đang phải chịu tác động của xu hướng dư thừa công suất này. Đây không phải là điều bất ngờ trong bối cảnh những khoản đầu tư lớn đã được rót vào công nghiệp hóa chất từ thập niên trước.

Hội đồng hóa học châu Âu (CEFIC) cho biết, đầu tư của Trung Quốc vào sản xuất hóa chất đã tăng từ 14,4 tỷ USD năm 2005 lên 95,6 tỷ USD năm 2015. Đây thực sự là một con số rất lớn nếu chúng ta biết rằng giá trị đầu tư cùng thời kỳ vào sản xuất hóa chất Mỹ chỉ đạt 32,5 tỷ USD và vào sản xuất hóa chất châu Âu chỉ đạt 20,7 tỷ USD.

Hậu quả của tình trạng gia tăng công suất và kinh tế tăng trưởng chậm lại là tỷ lệ vận hành công suất đối với phần lớn các hóa chất hàng hóa tại Trung Quốc ngày nay đang đạt mức rất thấp. Ví dụ, Tập đoàn BASF mới đây công bố tỷ lệ vận hành công suất trong sản xuất axit acrylic và toluen diisoxyanat của Tập đoàn tại thị trường châu á này chỉ đạt trung bình 60%, tỷ lệ vận hành công suất đối với butanediol chỉ đạt 65%, đối với caprolactam và metylen di-para-phenylen isoxyanat (MDI) chỉ đạt 70%. Mặc dù vậy, đây là những tỷ lệ vận hành công suất cao hơn so với các sản phẩm hóa chất hàng hóa khác: tỷ lệ này chỉ đạt khoảng 50% đối với sản xuất metanol nội địa của Trung Quốc.

Vấn đề dư thừa công suất đã được quan tâm đặc biệt ở các phần đề cập đến hóa chất trong Kế hoạch kinh tế 5 năm lần thứ 13 hiện nay của Trung Quốc. Đặc biệt, Kế hoạch này nói đến việc giảm tình trạng dư thừa công suất bằng cách loại bỏ các nhà máy không đạt tiêu chuẩn về năng lượng hoặc môi trường, giảm dần hoạt động của các nhà máy có mức lợi nhuận thấp hơn trung bình, nâng tỷ lệ các sản phẩm chất lượng cao và có tính khác biệt. Tuy nhiên, những biện pháp như vậy sẽ làm gia tăng chi phí đối với các công ty hóa chất, ít nhất là trong giai đoạn đầu.

Tình trạng phân mảnh trong sản xuất

Một trong những tác nhân gây ra dư thừa công suất là tình trạng phân mảnh cao trong sản xuất hóa chất tại Trung Quốc. Ví dụ, ở đây có khoảng 60 nhà sản xuất polypropylen, 270 nhà sản xuất CO2 và 255 nhà sản xuất CaC2. Trong sản xuất metanol, 45 nhà sản xuất lớn nhất cũng chỉ chiếm 58% tổng công suất nội địa.

Tình trạng phân mảnh như trên gây áp lực lên lợi nhuận của các công ty sản xuất hóa chất và là tác nhân bổ sung dẫn đến dư thừa công suất, do các công ty Trung Quốc thường ưu tiên mở rộng công suất để đạt quy mô sản xuất lớn hơn, thay cho việc sát nhập với các đối thủ cạnh tranh.

Chi phí tiền lương tăng

Tiền lương tháng trung bình của người Trung Quốc đã tăng khoảng gấp ba lần trong thời gian từ 2006 đến 2015. Đây là tốc độ tăng nhanh hơn nhiều so với các nước Đông Nam á đang cạnh tranh với Trung Quốc trong thu hút đầu tư nước ngoài. Tuy chi phí lao động trong công nghiệp hóa chất nhìn chung thấp hơn so với nhiều ngành công nghiệp khác, nhưng sự gia tăng chi phí này cũng có những tác động trực tiếp khá mạnh.

Một số ngành cần nhiều nhân công như dệt may đã mất đi ưu thế cạnh tranh của mình ở Trung Quốc, kéo theo việc một số sản phẩm hóa chất tương ứng như phụ gia dệt may, thuốc nhuộm,.. cũng có thể mất đi thị phần.

Quá trình dịch chuyển của ngành dệt may ra khỏi Trung Quốc đã bắt đầu. Một số công ty sản xuất quần áo quan trọng đã đóng cửa nhà máy tại đây do tiền lương của công nhân tăng cao, một số đơn đặt hàng đã được chuyển đến các nhà máy khác ở châu á. Năm 2015, khối lượng quần áo được nhuộm/in tại các doanh nghiệp lớn của Trung Quốc đã giảm 5,1% so với năm 2014.

Chi phí bảo vệ môi trường gia tăng

Trong 2 năm qua, Trung Quốc đã tích cực thắt chặt các quy định về bảo vệ môi trường của mình, một mặt bằng cách ban hành các luật chặt chẽ hơn, mặt khác cũng thực hiện chúng nghiêm túc hơn. Đặc biệt, vụ nổ kho hóa chất ở Thiên Tân làm 173 người thiệt mạng đã trở thành động lực rất mạnh để các cơ quan chính phủ giám sát việc thực hiện các quy định về bảo vệ môi trường. Nguyên nhân chủ yếu của sự cố này là việc không tuân thủ các quy định hiện có về an toàn và bảo vệ môi trường. Ngoài ra, chiến dịch chống tham nhũng của chính phủ Trung Quốc cũng khiến cho các quan chức chính quyền địa phương không dám nhắm mắt bỏ qua cho các trường hợp vi phạm quy định.

Trong một số trường hợp, các quy định chặt chẽ hơn về bảo vệ môi trường đã buộc một số công ty tư nhân (ví dụ một số nhà sản xuất thuốc nhuộm) phải đóng cửa nhà máy ở Trung Quốc và dịch chuyển sản xuất sang ấn Độ. Kế hoạch 5 năm lần thứ 13 cũng nhấn mạnh việc kiểm soát ô nhiễm thủy ngân, ô nhiễm không khí, phế thải hữu cơ, các chất hữu cơ dễ bay hơi (VOC) và thải bỏ phế thải nguy hiểm, đồng thời khuyến khích tái chế phế thải cũng như áp dụng các công nghệ sản xuất sạch.

Trong tương lai, các khu công nghiệp hóa chất sẽ phải trở thành địa điểm bắt buộc khi đặt các cơ sở sản xuất hóa chất tại Trung Quốc, chúng đòi hỏi những khoản đầu tư lớn của các công ty liên quan, mặc dù chính phủ cũng có những hỗ trợ nhất định. Nhìn chung, chính phủ Trung Quốc đang thể hiện quan điểm nghiêm túc về việc cải thiện hoạt động bảo vệ môi trường. Trong năm qua, chính phủ đã công bố một chương trình thử nghiệm nhằm đánh giá các viên chức dựa trên hiệu quả của họ trong hoạt động bảo vệ môi trường.

Một tài liệu mới công bố của ủy ban châu Âu đã nhấn mạnh những lo ngại của các công ty hóa chất châu Âu trước sự gia tăng của chi phí bảo vệ môi trường tại Trung Quốc. Trong số 6 khuyến cáo của ủy ban thì có 4 khuyến cáo liên quan đến các quy định mới về hóa chất cũng như chi phí bảo vệ môi trường và tính phức tạp của vấn đề này đối với sản xuất hóa chất tại đây.

Những yếu tố tích cực

Xét về mặt tích cực, có thể thấy chính phủ Trung Quốc hiện đang nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đạt được vị thế mạnh trong các lĩnh vực hóa chất chuyên dụng có tính đổi mới, ví dụ chất dẻo kỹ thuật, các hợp chất cơ kim, các hợp chất flo hữu cơ và các vật liệu sử dụng trong xử lý nước. Do đó, các công ty hoạt động trong lĩnh vực hóa chất chuyên dụng có thể nhận được sự hỗ trợ lớn của chính phủ trong các hoạt động nghiên cứu triển khai và sản xuất.

Trong bối cảnh trên, lĩnh vực sản xuất hóa chất chuyên dụng tại Trung Quốc vẫn có triển vọng lớn, đặc biệt là những hóa chất đổi mới, tuy một số lĩnh vực đã chín muồi như thuốc nhuộm vải hoặc hóa chất thuộc da có thể chịu ảnh hưởng của những thách thức mới.

Tình hình đối với hóa chất hàng hóa có thể tiêu cực hơn, tuy một số lĩnh vực nhất định vẫn có triển vọng, ví dụ sản xuất p-xylen, polycacbonat và polypropylen. Tập đoàn hóa chất BASF cũng đang tìm cách dịch chuyển từ sản xuất hóa chất hàng hóa trong một thị trường cung vượt cầu sang sản xuất các hóa chất chuyên dụng cho các lĩnh vực như vận chuyển, sản phẩm tiêu dùng, điện tử, xây dựng, bao bì và nông nghiệp.

Nhìn chung, tuy tốc độ tăng trưởng 5-7%/ năm có vẻ là thấp so với những gì mà Trung Quốc đã đạt được trước đây, nhưng tốc độ tăng trưởng này vẫn rất cao so với các thị trường phương Tây. Hội đồng hóa học châu Âu dự báo, thị phần của Trung Quốc trên thị trường hóa chất toàn cầu sẽ tăng từ 39,9% trong năm 2015 lên 44% vào năm 2020, trong khi đó thị phần của châu Âu sẽ giảm xuống 12%.

Thế Nghĩa

Tổng hợp 6/2017