VINACHEM

Tăng trưởng sản xuất hóa chất tại các khu vực

Nhìn chung, công nghiệp hóa chất toàn cầu vẫn đang trong quá trình hồi phục sau những sóng gió dữ dội của Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu cách đây 8 năm. Nhưng so với năm 2015 tăng trưởng sản lượng hóa chất năm 2016 tại Bắc Mỹ và Châu Âu đã lắng xuống, trong khi đó lại gia tăng ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương.

Sản lượng hóa chất Trung Quốc điều chỉnh giảm khi kinh tế tăng trưởng chậm lại

Tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc đã liên tục giảm từ năm 2011. Theo ước tính của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), tăng trưởng GDP của Trung Quốc trong năm 2016 chỉ đạt khoảng 6,6%, thấp hơn mức 7% của năm 2015 và khá thấp so với tốc độ tăng trưởng 8-10% đã đạt được trong 15 năm trước.

Trên thực tế, các lĩnh vực của nền kinh tế Trung Quốc đã bị ảnh hưởng không đều bởi tình trạng suy giảm tăng trưởng. Những ngành như luyện thép, đóng tàu,…đã phải chịu những tác động đặc biệt nặng nề và phải vất vả vật lộn chống lại xu hướng suy thoái. Hơn nữa, một trong những nguyên nhân của tình trạng này là sự suy giảm của thương mại quốc tế trong các lĩnh vực tương ứng.

Trong bối cảnh kinh tế tăng trưởng chậm lại, nhu cầu và sản lượng hóa chất tại Trung Quốc cũng đang có xu hướng bị điều chỉnh xuống thấp hơn so với các năm trước. Nhưng đối với các nhà sản xuất hóa chất trên thế giới thì Trung Quốc vẫn là đất nước của những cơ hội. Một số công ty quốc tế tại đây như Công ty sơn PPG Industries hoặc Tập đoàn hóa chất BASF đã đạt được tốc độ tăng trưởng cao hơn so với tăng trưởng GDP của cả nước nhờ được hưởng lợi từ các ngành như sản xuất xe ôtô. Các nhà sản xuất xe ôtô tại Trung Quốc đặc biệt quan tâm đến những loại sơn chất lượng cao của PPG, vì hình thức bề ngoài là những gì mà các khách hàng mua xe chú ý đến trước tiên. Trong khi đó, Tập đoàn BASF đã phát triển các chất xúc tác xử lý khí thải cũng như sản phẩm bọt không mùi để sử dụng cho nội thất của xe, phù hợp với thị hiếu của người Trung Quốc.

Ngoài lĩnh vực xe ôtô, ngành sản xuất các sản phẩm chăm sóc cá nhân tại Trung Quốc cũng mở ra nhiều cơ hội cho những nhà sản xuất hóa chất có khả năng thay đổi sản phẩm cho phù hợp với thị trường. Ví dụ, Tập đoàn BASF đã hỗ trợ Công ty Blue Moon của Trung Quốc phát triển các chất giặt rửa đậm đặc, có thể tẩy vết bẩn trên áo trắng.

Theo một công ty tư vấn hóa chất Trung Quốc, vấn đề chính đối với ngành công nghiệp hóa chất ở quốc gia này là các nhà sản xuất địa phương đã đầu tư quá nhiều vào sản xuất hàng hóa, dẫn đến dư thừa một số sản phẩm. Tuy nhiên, nhu cầu hóa chất của Trung Quốc vẫn mạnh, đặc biệt là hóa chất sử dụng cho lĩnh vực bao bì.

Mặt khác, sự suy giảm tăng trưởng GDP của Trung Quốc cũng cần được đánh giá ở góc độ tương đối. Tuy tốc độ tăng trưởng đã giảm đi, nhưng hiện tại chỉ riêng mức tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc cũng bằng toàn bộ GDP của Thụy Điển hàng năm.

Xu hướng củng cố trong ngành nông hóa

Có thể nói, năm 2016 là năm của hoạt động củng cố sát nhập trong ngành sản xuất hạt giống và thuốc bảo vệ thực vật.

Công ty Monsanto là công ty nông hóa lớn đã mở màn cho xu hướng này với đề nghị mua lại Công ty Sygenta - nhà sản xuất thuốc bảo vệ thực vật lớn nhất thế giới - vào tháng 5-2015, nhưng đề xuất này đã không thành công. Đến tháng 8/2016, Công ty hóa chất quốc gia Trung Quốc là ChemChina đã được các nhà lập pháp Mỹ bước đầu chấp thuận cho mua lại Sygenta với giá 42 tỷ USD.

Tháng 9/2016, Tập đoàn hóa chất Bayer của Đức đã đạt được thỏa thuận mua lại Công ty Monsanto với giá 66 tỷ USD. Nếu vụ sát nhập này được cơ quan chống độc quyền của Mỹ chấp thuận thì nó sẽ tạo ra một tập đoàn cung cấp thuốc trừ sâu và giống cây trồng lớn nhất thế giới, kiểm soát hơn 25% thị trường toàn cầu.

Sau khi các vụ mua bán sát nhập quy mô lớn được hoàn tất, trên thị trường quốc tế sẽ chỉ còn lại 4 công ty nông hóa lớn, đó là những nhà cung ứng toàn cầu các sản phẩm nông hóa và hạt giống. Ba trong số này là kết quả của các vụ mua bán sát nhập: giữa Dow Chemical và DuPont, giữa Sygenta và ChemChina, giữa Bayer và Monsanto. Công ty lớn thứ 4 là BASF cũng đang có kế hoạch mở rộng bằng cách mua lại các công ty khác.

Một phần động lực của làn sóng mua bán sát nhập vừa qua là giá nông sản thấp. Tại Mỹ, thu nhập của nông dân đã liên tục giảm từ vài năm nay, vì vậy họ chi tiêu ít hơn cho các vật tư nông nghiệp đắt tiền như thuốc bảo vệ thực vật tiên tiến và các loại hạt giống mới.

Bằng việc liên kết sức mạnh, các công ty nông hóa hy vọng sẽ kiểm soát được chi phí cao khi phát triển sản phẩm mới, qua đó đưa ra thị trường những sản phẩm hợp với túi tiền của người nông dân. Ngành nông hóa chi khoảng 10% doanh thu hàng năm cho hoạt động nghiên cứu triển khai và trong những năm qua đã tạo ra những sản phẩm đột phá với doanh số 500 triệu USD/năm.

Nhưng các nhà làm luật lại lo ngại các vụ mua bán sát nhập sẽ dẫn đến giảm cạnh tranh và đổi mới do giảm số công ty hoạt động trên thị trường. Những lo ngại này đã khiến cho việc hoàn tất các thương vụ sát nhập Dow - DuPont và Sygenta -ChemChina bị hoãn sang năm 2017. Nếu các cơ quan luật pháp cho rằng 3 vụ sát nhập là quá nhiều thì vụ sát nhập cuối cùng giữa Bayer và Monsanto có thể sẽ gặp rất nhiều khó khăn.

Bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học có thêm 4 nguyên tố mới

Sau khi Hiệp hội quốc tế hóa học tinh khiết và ứng dụng IUPAC công nhận các nguyên tố 113, 115, 117 và 118, hàng thứ 7 trong Bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học đã được bổ sung trọn vẹn. Những nguyên tố mới này được đặt tên chính thức là Nihonium (Nh), Moscovium (Mc), Tennessine (Ts) và Oganesson (Og).

Nihonium, Moscovium và Tennessine mang tên nơi khám phá ra chúng: Nihon (tiếng Nhật chỉ Nhật Bản), Moscow (thủ đô nước Nga), và Tennessee (một bang của Mĩ). Oganesson thì mang tên Yuri Oganessian, một nhà khoa học hạt nhân người Nga.

Có lẽ điều thú vị nhất về những nguyên tố này là chúng đều có tính phóng xạ với chu kì bán rã rất ngắn, chỉ bằng một phần nhỏ của một giây. Nếu không có những tiến bộ khoa học và công nghệ thích hợp, chúng ta đã chẳng có thể quan sát và nghiên cứu chúng vì chúng không hề tồn tại bên ngoài các thiết bị phòng thí nghiệm.

Giải Nobel Hóa học 2016

Năm nay, ba nhà khoa học Ben L.Feringa (Hà Lan), Jean-Pierre Sauvage (Pháp) và J. Fraser Stoddart (Anh) đã được trao Giải Nobel Hóa học vì công lao của họ trong việc thiết kế và tổng hợp các cỗ máy phân tử catenan, rotaxan cũng như các động cơ phân tử. Nghiên cứu của họ cho thấy con người có thể tao ra những cỗ máy chỉ nhỏ bằng 1/1.000 sợi tóc.

Theo nhận xét của ủy ban giải thưởng Nobel, ba nhà khoa học nói trên “đã làm chủ được việc kiểm soát chuyển động ở kích thước phân tử”.

Trào lưu mua bán sát nhập lắng xuống

Sau khi các công ty hóa chất Dow Chemical và DuPont công bố kế hoạch sát nhập vào cuối năm 2015, một số nhà quan sát thị trường hóa chất đã dự báo là những năm sau đó sẽ diễn ra trào lưu mua bán sát nhập hối hả chưa từng thấy.

Quả thực, tháng 2/2016 Công ty ChemChina của Trung Quốc tuyên bố sẽ thâu tóm Công ty Sygenta của Thụy Sĩ với giá 43 tỷ USD. Thương vụ này đã được cơ quan chống độc quyền của Mỹ chấp thuận vào tháng 8/2016. Tiếp theo đó, tháng 5/2016 Tập đoàn hóa chất Bayer của Đức cũng đề nghị mua lại Công ty Monsanto của Mỹ với giá 62 tỷ USD.

Nhưng đến quý III/2016 hoạt động mua bán sát nhập đã lắng xuống. Theo Công ty tư vấn Pricewaterhouse, trong quý này số lượng các vụ mua bán sát nhập trong công nghiệp hóa chất đã giảm 47% so với quý trước.

Nguyên nhân của tình trạng này là do các công ty lo ngại chờ đợi quyết định tăng lãi suất của Cục Dự trữ liên bang Mỹ (FED) và kết quả cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ vào cuối năm.

Những chất gây ô nhiễm dai dẳng: Các hợp chất peflo hóa

Hai hợp chất peflo hóa là PFOA và PFOS đã trở thành tiêu điểm chú ý của các quy định luật pháp và tranh cãi pháp lý tại Mỹ.

Tuy trong năm 2006 những công ty sản xuất hoặc sử dụng PFOA hàng đầu trên thế giới đã thỏa thuận là sẽ loại bỏ dần hoat động sản xuất hợp chất này, nhưng PFOA vẫn tồn tại dai dẳng trong môi trường do sức mạnh của các liên kết cacbon-florua. Các hợp chất peflo hóa, một thời được sử dụng để sản xuất vật liệu chống dính như Teflon, đã bị xác định là có thể gây ra một số bệnh ở con người.

Sau một thập niên nghiên cứu, tháng 5/2016 Cục Bảo vệ môi trường Mỹ cũng đã công bố giới hạn đối với PFOA và PFOS trong nước sạch. Theo đó, các cơ sở xử lý nước phải thông báo cho người tiêu dùng nếu hàm lượng các hóa chất này vượt quá 70 phần nghìn tỷ.

Đáp lại một kiến nghị năm 2014 của các tổ chức bảo vệ môi trường và sức khỏe công cộng, năm nay Cơ quan quản lý thuốc và dược phẩm Mỹ (FDA) cũng quyết định cấm sử dụng 5 hợp chất pefloalkyl trong bao bì thực phẩm. Đây là những hợp chất có khả năng gây ung thư và khuyết tật thai nhi.

Tháng 7/2016, một hội thẩm đoàn đã buộc Tập đoàn DuPont và công ty con của nó là Chemours phải trả 5,6 triệu USD cho những nạn nhân ung thư tinh hoàn do ảnh hưởng từ nhà máy sản xuất các hóa chất flo của Chemours tại Parkersburg (West Virginia, Mỹ).

Quả bom Brexit bất ngờ nổ

Một trong những cú sốc chính trị lớn nhất châu Âu trong những năm qua là việc nước Anh quyết định rời khỏi EU sau khi có kết quả trưng cầu dân ý giữa năm 2016. Nay nhiều doanh nghiệp hóa chất lo ngại là nước Anh có thể bị tách rời khỏi các đối tác khoa học và thương mại hàng đầu ở EU.

Các cuộc thảo luận về Brexit sẽ chính thức được bắt đầu vào tháng 3/2017 và có khả năng sẽ kéo dài khoảng hai năm do tính phức tạp của chúng.

Có những đồn đoán cho rằng sau khi rời bỏ EU các dự án nghiên cứu khoa học của Anh sẽ bị loại bỏ khỏi các chương trình hợp tác của châu Âu. Các hoạt động giao lưu khoa học cũng có thể bị ảnh hưởng do chính phủ Anh dự định sẽ hạn chế số người nhập cư vào Anh. Hội Hoàng gia Anh - một tổ chức khoa học độc lập - cho rằng việc hạn chế nhập cư đối với các nhà khoa học EU sẽ làm hại cơ sở khoa học của quốc gia này.

Đặc biệt, ngành khoa học sự sống có thể sẽ phải chịu ảnh hưởng nặng nề nhất khi Anh thực hiện Brexit. Một trong những vấn đề trước mắt là sự thay đổi các quy định về phê duyệt dược phẩm của Anh: Anh có thể đưa ra hệ thống phê duyệt riêng của mình, gây ra những xáo trộn lớn trong các quá trình phê duyệt dược phẩm.

Mặt khác, Thủ tướng Anh mới đây đã công bố chính phủ sẽ tăng ngân sách nghiên cứu và công nghệ thêm hơn 2 tỷ USD/ năm, đủ đền bù cho số tiền 1,6 tỷ mà ngân sách EU cung cấp cho các tổ chức khoa học Anh khi nước này còn là thành viên EU.

Hiện cũng có nhiều lo ngại về tác động của Brexit đối với thương mại hóa chất. Ngành công nghiệp hóa chất Anh muốn tiếp tục thương mại tự do với tất cả các thành viên EU mà không có rào cản về thủ tục hoặc thuế quan. Nhưng ủy ban châu Âu đã tuyên bố là Anh không thể lựa chọn khả năng tiếp cận kinh tế nhưng lại từ chối các quy định xã hội như sự tự do di cư của công dân EU trong các nước thuộc liên minh.

Công nghệ sinh học: Những tranh cãi về công nghệ chỉnh sửa gen vẫn tiếp diễn

Những ồn ào về công nghệ chỉnh sửa gen CRISPR-Cas9 đã không biến mất trong năm 2016. Đây là công nghệ giúp các nhà khoa học tùy chỉnh bộ mã di truyền ADN một cách chính xác bằng việc cắt một mẩu ADN từ tế bào người và thay thế nó bằng một đoạn mã di truyền khác.

Công nghệ CRISPR đã được các tạp chí danh tiếng của Mỹ bình chọn là “Đột phá của năm”. Các chuyên gia cho rằng nó sẽ làm thay đổi cuộc sống và có tiềm năng tạo ra một cuộc cách mạng trong y học, khoa học cơ bản và nông nghiệp. CRISPR có thể mở đường cho các phương pháp điều trị mới đối với các bệnh di truyền, nhưng cũng cho phép các nhà khoa học thay đổi ADN của phôi thai người thụ tinh trong ống nghiệm (IVF).

Năm 2016 là một năm tràn đầy tiến bộ khoa học trong công nghệ sinh học cùng với những hoạt động đầu tư sôi nổi vào lĩnh vực này, dẫn đến những cuộc tranh luận không ngừng tại tòa án Mỹ về quyền phát minh sáng chế giữa những nhà khoa học đi tiên phong và những người giữ bản quyền sáng chế hiện tại. Mặc dù quyết định cuối cùng chưa được đưa ra, nhưng điều đó không ngăn cản các công ty công nghệ sinh học huy động vốn đầu tư và đăng ký niêm yết trên thị trường chứng khoán.

Trong khi đó, nhiều nhóm nghiên cứu tại các phòng thí nghiệm đã công bố những chiến lược CRISPR khác nhau để điều trị bệnh thiếu máu hồng cầu hình liềm ở người và động vật. Các nhà khoa học Harvard đã tao ra phương pháp CRISPR cải tiến để biến đổi chính xác các bazơ đơn trong DNA.

Năm 2016, CRISPR cũng đã được áp dụng ở con người. Các nhà nghiên cứu tại ĐHTH Pennsylvania (Mỹ) dự định sẽ là những người đầu tiên sử dụng CRISPR để điều chỉnh tế bào miễn dịch trước khi tiêm vào bệnh nhân ung thư. Nhưng tháng 10/2016 các nhà khoa học Trung Quốc đã đi trước một bước khi tiêm các tế bào được chỉnh sửa gen vào cơ thể người, mở ra một cuộc chiến về y sinh giữa Mỹ và Trung Quốc. Sự kiện này khiến người ta phải so sánh với trường hợp “Sputnik 2.0”, gợi nhớ việc Liên Xô vượt trước Mỹ trong việc phóng vệ tinh nhân tạo đầu tiên của Trái Đất.

Sang năm 2017, cộng đồng các nhà khoa học hy vọng sẽ có phán quyết cuối cùng về vấn đề bản quyền phát minh sáng chế đối với CRISPR.

Những nỗ lực chống lại biến đổi khí hậu toàn cầu

Hiệp định Pari về biến đổi khí hậu đã chính thức có hiệu lực từ ngày 4/11/2016. Với 175 quốc gia tham gia ký ngay từ ngày đầu tiên, Hiệp định này đã lập kỷ lục về số lượng quốc gia tham gia nhiều nhất trong số các hiệp định của Liên hợp quốc.

Nhưng các thỏa thuận vào tháng 11 về việc thực thi Hiệp định Pari trên toàn cầu đã bị lay chuyển bởi việc nhà tỷ phú Donald Trump được bầu làm Tổng thống mới của Mỹ. Ngay sau khi đắc cử, Donald Trump đã bước đầu thực hiện những “hứa hẹn” trong chiến dịch tranh cử của mình, trong số đó có cam kết sẽ “hủy bỏ” Hiệp định Pari.

Trong một khía cạnh khác về biến đổi khí hậu, ngày 15/10/2016, 197 quốc gia đã thông qua bản sửa đổi Nghị định thư Montreal về các chất phá hoại tầng ôzon, cam kết giảm sản xuất và tiêu thụ đối với hơn 80% các chất hydroflocacbon (HFC) trong 30 vòng năm tới. Lịch trình này dự định sẽ cắt giảm 80 tỷ tấn phát thải CO2 vào năm 2050 - giúp giảm 0,5oC nhiệt độ trung bình toàn cầu vào cuối thế kỷ. Theo bản sửa đổi bổ sung, các quốc gia phát triển sẽ cắt giảm tiêu thụ HFC bắt đầu từ năm 2019. Phần lớn các quốc gia đang phát triển sẽ ngừng tiêu thụ HFC vào năm 2024.

Các nhà sản xuất hóa chất đã ủng hộ hiệp ước mới về HFC và đang tìm cách đưa ra các chất thay thế thân môi trường hơn, trong đó đáng chú ý là các chất hydrofloolefin. Tuy nhiên, một số tổ chức bảo vệ môi trường kêu gọi sử dụng nhiều hơn amoniăc và CO2 để làm chất làm lạnh.

Tổng thống mới của Mỹ với những thay đổi về chính sách

Sau một chiến dịch bầu cử dài và căng thẳng, tháng 11/2016 nhà tỷ phú Donald Trump đã được bầu làm Tổng thống Mỹ. Đảng Cộng hòa cũng giữ được quyền kiểm soát Hạ Nghị viện và đang có kế hoạch thực hiện các cam kết về việc cắt giảm ngân sách liên bang cũng như giảm bớt các quy định pháp lý.

Đối với công nghiệp hóa chất Mỹ, triển vọng của việc cắt giảm các quy định pháp lý dưới thời Tổng thống Donald Trump có thể giúp giảm chi phí và tăng lợi nhuận của các công ty trong ngành. Nhưng các ngành xuất khẩu hàng đầu của Mỹ, trong đó có công nghiệp hóa chất, cũng sẽ phải đứng trước một tương lai không rõ ràng. Nhiều câu hỏi đã được đặt ra về việc Tổng thống Donald Trump và Quốc hội Mỹ sẽ hỗ trợ tăng cường thương mại quốc tế như thế nào. Trong chiến dịch tranh cử, Donald Trump đã nói rằng ông chống lại Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương TTP, đây là hiệp định tạo ra khu vực tự do thương mại giữa 12 quốc gia hai bên bờ Thái Bình Dương.

Trong lúc này, nhiều nhà quan sát cho rằng Donald Trump có thể sẽ định hình lại chính sách năng lượng của Mỹ. Trước đó, ông đã cam kết sẽ khôi phục lại ngành khai thác than - ngành sản xuất mà trong những năm qua đã phải cắt giảm rất nhiều công ăn việc làm do cơ khí hóa và áp lực cạnh tranh của khí thiên nhiên giá rẻ.

Hơn nữa, những nỗ lực khôi phục ngành than của Donald Trump cũng sẽ phá hủy Kế hoạch năng lượng sạch của Cục Bảo vệ môi trường Mỹ với mục đích cắt giảm phát thải CO2 tại các nhà máy nhiệt điện nhằm tuân thủ các cam kết của Mỹ trong khuôn khổ Hiệp định Paris chống biến đổi khí hậu toàn cầu.

Thế Nghĩa

Tổng hợp theo báo chí quốc tế