VINACHEM

Hiện nay, mỗi năm có khoảng 8 triệu tấn chất dẻo bị thất thoát vào đại dương. Khoảng 5.000 tỷ mảnh rác thải nhựa với tổng trọng lượng hơn 250.000 tấn đang trôi nổi khắp các đại dương trên thế giới. Ngày càng có nhiều tin tức cho thấy người ta đã tìm thấy rất nhiều túi nilông, lưới, các loại túi nhựa, thậm chí cả nhựa dẻo trong dạ dày và ruột cá đánh bắt ở đại dương.

Vấn đề ô nhiễm phế thải chất dẻo trên đại dương đã trở nên đặc biệt khẩn cấp ở những nơi như Trung Quốc và Đông Nam Á.

Theo đánh giá của tổ chức Ocean Conservancy (Bảo vệ đại dương), 5 quốc gia Trung Quốc, Inđônêxia, Philipin, Việt Nam, Srilanka hiện “đóng góp” hơn một nửa lượng phế thải chất dẻo trên đại dương. ở những nước này, mức sống tăng cao giúp cho người dân có thể mua ngày càng nhiều thực phẩm và đồ uống đóng gói trong bao bì chất dẻo. Nhưng cơ sở hạ tầng thu gom và xử lý phế thải chất dẻo đã không theo kịp, khiến cho người dân nhiều khi không có cách nào khác ngoài việc vứt bỏ bao bì chất dẻo ra môi trường xung quanh.

Ocean Conservancy đã đề xuất một kế hoạch để các nước nói trên có thể giảm 65% lượng phế thải chất dẻo trên đại dương vào năm 2025, nhờ đó giảm 45% tổng lượng phế thải chất dẻo thất thoát vào các đại dương trên toàn cầu. Nhưng chi phí của những biện pháp xử lý sẽ lên đến 5 tỷ USD mỗi năm. Điểm cốt yếu của kế hoạch này là các thành phố và các khu đô thị sẽ phải tăng cường thu gom rác thải. Ước tính, 75 phế thải chất dẻo bị thất thoát ra đại dương là những phế thải không được thu gom. Hiện nay, tỷ lệ thu gom phế thải ở một số vùng nông thôn Trung Quốc và Philipin rất thấp, chỉ khoảng 10%.

Trong khi đó, 25% phế thải cũng thất thoát từ chính bản thân các hệ thống quản lý rác thải. Chẳng hạn, việc này xảy ra ở những bãi rác không che đậy nằm sát bờ sông, khi chất dẻo bị gió thổi xuống sông và sau đó trôi dần ra biển. Các biện pháp khắc phục có thể thực hiện là bố trí và che chắn bãi rác tốt hơn, tái chế và đốt rác để thu hồi năng lượng.

Tình trạng ngày càng nghiêm trọng

Từ hơn một thập niên nay, các nhà khoa học trên thế giới đã lên tiếng cảnh báo về vấn nạn phế thải chất dẻo trên đại dương. Nhưng trong những năm gần đây, những sự thực mới được công bố đã khiến cho mối lo ngại này ngày càng tăng mạnh.

Một trong những tổ chức đã lên tiếng cảnh báo sớm nhất là tổ chức Coastal Clenup (Làm sạch bờ biền). Tổ chức phi chính phủ này bắt đầu hoạt động từ năm 1986, khi 2800 tình nguyện viên thu gom gần 110 tấn phế thải chất dẻo dọc bờ biển Texas (Mỹ). Năm 2017, nửa triệu tình nguyện viên trên khắp thế giới của Coastal Clenup đã thu gom hơn 8.300 tấn phế thải loại này. Điều đó chứng minh sự dịch chuyển của xã hội về hướng sử dụng ngày càng nhiều chất dẻo, với chất dẻo trở thành vật liệu chi phối trong cuộc sống hàng ngày của con người.

Các nhà khoa học tại Đại học Georgia (Mỹ) đã công bố báo cáo cho thấy lượng chất dẻo thất thoát hàng năm vào các đại dương có thể tăng đến 17,5 triệu tấn vào năm 2025, trong khi đó lượng tích tụ của phế thải này có thể lên đến 155 triệu tấn, cao gấp đôi hiện nay.

Trong một nghiên cứu mới đây, các nhà khoa học Ôxtrâylia đã giải phẫu 378 con chim biển ở miền Đông nước này và phát hiện phế thải chất dẻo trong bộ máy tiêu hóa ở 24% số chim. Một cuộc khảo sát rộng hơn đã đi đến kết luận, năm 2050 khoảng 95% chim biển sẽ ăn phải phế thải chất dẻo nếu tình hình hiện nay không được cải thiện.

Xu hướng đáng báo động tương tự cũng xảy ra ở cá biển. Một cuộc nghiên cứu của các nhà khoa học tại Đại học Toronto (Nhật Bản) đã phát hiện phế thải chất dẻo trong dạ dày của 28% số cá được khảo sát ở Inđônêxia. Họ cũng tìm thấy phế thải này ở 25% số cá biển mua tại California (Mỹ). Tại Mỹ, phần lớn phế thải chất dẻo là các vi sợi chất dẻo, có khả năng bắt nguồn từ nước xả của máy giặt.

Khi khảo sát sâu hơn, các nhà khoa học đã tìm thấy các hạt chất dẻo trong tế bào máu cá, trong gan và thậm chí trong não cá.

Trong khi đó, những hóa chất chiết ra từ chất dẻo đã được chứng minh là hỗ trợ phát triển ung thư gan và gây bệnh ở tuyến sinh dục.

Nếu có những phương thức quản lý tốt hơn, tương tự những gì đang thực hiện ở một số nước giàu có, chúng ta có thể ngăn không cho phế thải chất dẻo bị thải trực tiếp ra đại dương. Tuy nhiên, các tổ chức bảo vệ môi trường kêu gọi phải có những biện pháp quyết liệt hơn. Theo quan điểm của họ, hiện nay những lượng khổng lồ phế thải chất dẻo đang phân tán khắp nơi trên Trái Đất. Những lệnh cấm như cấm sử dụng túi chất dẻo hoặc ống hút nhựa không thể đủ để làm sạch môi trường. Một số tổ chức bảo vệ môi trường đã kêu gọi loại bỏ dần tất cả các sản phẩm chất dẻo sử dụng một lần.

Hành động vì đại dương

Nhận thức được vấn đề và trước những lời kêu gọi của các tổ chức bảo vệ môi trường, chính phủ các nước châu á đã cam kết sẽ tìm cách cải thiện tình hình và bắt đầu có những hành động cụ thể. Ví dụ, năm 2017 chính phủ Inđônêxia đã cam kết với Liên hợp quốc là đến cuối năm 2025 sẽ giảm 70% phế thải chất dẻo ở nước mình. Chính phủ Inđônêxia dự định sẽ chi 1 tỷ USD để cải thiện tình hình quản lý rác thải và dự định sẽ hợp tác với các công ty tư nhân trong lĩnh vực này.

Nếu cơ sở hạ tầng xử lý rác thải được cải thiện, lượng phế thải chất dẻo thất thoát vào đại dương sẽ giảm đi đáng kể.

Sau vụ sụp đổ 1 bãi rác khổng lồ khiến cho 32 người thiệt mạng, Srilanka đã cấm sử dụng các sản phẩm chất dẻo dùng một lần như túi mua hàng. Các quan chức chính phủ hy vọng lệnh cấm sẽ giảm bớt tiếng xấu của Srilanka như một trong những quốc gia “đi đầu” trong việc xả phế thải chất dẻo ra đại dương.

Mới đây, Trung Quốc đã ra lệnh mới cấm nhập khẩu chất dẻo phế thải sau khi sử dụng. Trước đó, hàng năm nước này nhập hàng triệu tấn phế thải chất dẻo từ Mỹ và châu Âu cho mục đích tái chế. Nhưng những ống nhựa được thu gom vào thùng tái chế ở một thành phố bên Mỹ có thể dễ dàng trôi giạt ra biển Nam Trung Hoa sau khi phế thải chất dẻo được nhập vào Trung Quốc. Một chuyên gia của Công ty Dow Chemical cho biết: “Trung Quốc nhập khẩu các loại phế thải chất dẻo hỗn hợp, nhưng họ chỉ chọn ra những gì có giá trị nhất, phần còn lại được thải thẳng ra môi trường”.

Mặt khác, một số công ty Mỹ và châu Âu vẫn đang tìm cách xuất khẩu phế thải chất dẻo của mình cho các nước châu á mà không tự xử lý ở trong nước.

Công nghiệp hóa chất và chất dẻo chung tay

Ngành công nghiệp chất dẻo đang ngày càng quan tâm đến những lời kêu gọi hợp tác của các chính phủ cũng như các tổ chức phi chính phủ nhằm mục đích phát triển các phương pháp thu gom, phân loại và tái chế phế thải chất dẻo.

Năm 2017, Công ty Borealis và công ty liên doanh Borouge đã cùng với các quan chức Inđônêxia khởi động chương trình với ngân quỹ 5 triệu USD để xây dựng hệ thống thu gom rác thải và vận chuyển phế thải chất dẻo đã thu gom đến nhà máy tái chế nhằm mục đích loại bỏ chất dẻo trôi nổi trên đại dương ở vùng Muncar.

Công ty Dow Chemical đã có lịch sử dài nhiều năm với vấn đề chất dẻo trên đại dương. Từ khi xảy ra sự kiện thu gom phế thải chất dẻo ở Texas cách đây 30 năm, Công ty đã tài trợ cho hoạt động của tổ chức Coastal Clenup.

Cách đây 7 năm, Dow Chemical đã giúp thành lập một liên minh chống phế thải chất dẻo trên đại dương. Gần đây, Công ty đã cam kết dành 2,8 triệu USD cho các nỗ lực loại bỏ phế thải này.

Ví dụ, Dow Chemical đã tài trợ chương trình xây dựng đường bộ tại Inđônêxia và ấn Độ như một phần của kế hoạch loại bỏ bao bì chất dẻo khó tái chế. Mới đây, các kỹ sư của chương trình đã phối trộn 3,5 tấn phế thải chất dẻo vào một con đường dài 1,8 km ở Tây Java (Inđônêxia). Những con đường như vậy có tuổi thọ cao gấp đôi những con đường thông thường, đồng thời chúng giúp sử dụng những phế thải chất dẻo mà thông thường được vứt bỏ ra bãi rác.

Nhưng không chỉ các công ty sản xuất chất dẻo mới tham gia vào việc loại phế thải chất dẻo. Công ty Procter & Gambler, công ty sản xuất sản phẩm tiêu dùng lớn nhất thế giới, đã chuyển đổi chất dẻo mà các tình nguyện viên thu gom ở một số bãi biển của Pháp thành 150.000 vỏ chai dầu gội Head & Shoulder. Năm nay, Công ty đang bắt đầu kế hoạch sản xuất chai nước tẩy rửa từ chất dẻo thu gom trên đại dương. Theo giám đốc Công ty, đây là nỗ lực nhằm nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về vấn đề này, đồng thời nhấn mạnh mục tiêu của P&G sẽ sử dụng 25% chất dẻo tái chế trong các sản phẩm bán ở châu Âu vào cuối năm nay.

Hiện nay, các công ty P&G, Pepsi, DowDupont, 3M đang cùng với Hội hóa học Mỹ góp vốn tham gia chương trình “Closed Loop Partners” với ngân quỹ 150 triệu USD nhằm ngăn chặn tình trạng thất thoát phế thải chất dẻo ra đại dương ở Đông Nam Á.

LH

Theo Chemistry & Industry, 4/2018