VINACHEM

Trong những năm sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008-2009, Công nghiệp hóa chất châu Âu đã phát triển với tốc độ rất cao nhờ quá trình phục hồi kinh tế toàn cầu đã thúc đẩy mạnh nhu cầu hóa chất trên toàn thế giới.

Tuy nhiên, trong những năm gần đây Công nghiệp hóa chất châu Âu đã tăng trưởng chậm lại. Sự hồi sinh của ngành công nghiệp này vẫn chưa đủ mạnh để đạt được những mức sản xuất trước năm 2008. Hơn nữa, sự hồi sinh này cũng có thể sẽ không kéo dài. Trên thực tế, tăng trưởng sản lượng hóa chất trong năm 2018 dự kiến sẽ giảm xuống 2% so với 3% trong năm trước.

Một phần, điều đó phản ánh sự suy giảm tăng trưởng của kinh tế châu Âu nói chung. Cùng với những lĩnh vực khác, từ xây dựng, sản xuất xe ôtô, thiết bị hàng không cho đến các sản phẩm y tế và nông nghiệp, Công nghiệp hóa chất châu Âu rất dễ bị tổn thương trước những thay đổi của tăng trưởng GDP.

Theo dự báo của Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD), tăng trưởng kinh tế ở khu vực đồng Euro, bao gồm phần lớn các nước Tây Âu, sẽ giảm từ 2,4% trong năm 2017 xuống 2,1% trong năm 2018 và 1,9% trong năm tiếp theo. Nền kinh tế mạnh nhất khu vực là Đức được dự báo sẽ chỉ tăng trưởng 2,3% năm 2018 và 1,9% năm 2019, sau khi đã tăng trưởng 2,5% trong năm 2017. Tình hình tăng trưởng chậm lại tương tự cũng dự kiến sẽ diễn ra ở Pháp và Italia, trong khi đó anh được dự báo sẽ tiếp tục suy giảm tăng trưởng trong năm 2018.

Triển vọng dài hạn

Quá trình tăng trưởng của Công nghiệp hóa chất châu Âu cũng đang bị cản trở vì một số yếu tố dài hạn. Đây là những yếu tố khiến cho một số lĩnh vực trong ngành, đặc biệt là sản xuất hóa chất hàng hóa, đang giảm sức cạnh tranh toàn cầu kể từ đầu thế kỷ này. Trong số những yếu tố đó có thể kể đến giá năng lượng và nguyên liệu cao, chi phí đầu tư cao so với các đối thủ cạnh tranh ở Bắc Mỹ, Trung Đông cũng như một số khu vực châu á.

Kết quả là, ở một số lĩnh vực then chốt trên thị trường hóa chất châu Âu, hàng hóa nhập khẩu giá rẻ hơn đang chiếm tỷ lệ ngày càng cao trong doanh số sản phẩm bán ra thị trường. ở một số hạng mục sản phẩm, phần lớn hóa chất là do các nhà sản xuất châu á cung cấp.

Thị phần của châu Âu trong tổng sản lượng hóa chất toàn cầu đã giảm nhanh từ khoảng 33% vào giữa thập niên 1990 xuống còn 15% trong năm 2016.

Tình trạng suy giảm đó hầu như chắc chắn sẽ duy trì trong thập niên tới, do sản lượng hóa chất toàn cầu tiếp tục tăng trong khi sản lượng của châu âu tiếp tục giậm chân tại chỗ. Trong thời kỳ 2006-2016, sản lượng hóa chất tại Liên minh châu Âu giảm trung bình 0,04%, trong khi đó sản lượng tương ứng của Trung Quốc tăng 12%.

Nhưng mặt khác công nghiệp hóa chất châu Âu đã dần dần xây dựng nền tảng cho khả năng cạnh tranh dài hạn trên thị trường quốc tế, dựa trên hóa chất chuyên dụng giá trị cao với lợi nhuận cao hơn nhưng chi phí nghiên cứu và triển khai tương đối lớn. Hiện tại, châu Âu đang dẫn đầu thế giới về phát triển những công nghệ và quá trình cho nền kinh tế với phát thải cacbon thấp, trong đó hóa chất sẽ không còn được sản xuất chủ yếu từ những nguồn nhiên liệu hóa thạch như từ suốt thế kỷ 19 cho đến nay.

Nhu cầu chuyển đổi

Hiện tại, công nghiệp hóa chất châu Âu đang trải qua quá trình chuyển đổi cùng với những thách thức lớn, đòi hỏi các công ty phải cải cách triệt để cơ cấu và hoạt động của mình.

Công nghiệp hóa dầu là một phần của toàn bộ ngành công nghiệp hóa chất với những yêu cầu về cải cách lớn. Sản phẩm của công nghiệp hóa dầu là nguyên liệu đầu vào để sản xuất hàng chục nghìn hóa chất cho thị trường châu Âu, vì vậy nó không chỉ đóng vai trò quan trọng đối với công nghiệp hóa chất mà còn đối với cả nền kinh tế châu Âu.

Công nghiệp hóa dầu châu Âu hiện đang rất thiếu các chương trình đầu tư mới, vì vẫn đang dựa chủ yếu vào nguyên liệu từ các nhà máy lọc dầu của mình. Tuy nhiên, hiện thị trường đang có nhu cầu lớn đối với các sản phẩm phụ hoặc đồng sản phẩm của các nhà máy lọc dầu, trong khi nhu cầu đối với những sản phẩm chính - chủ yếu là xăng và điêzen cho xe có động cơ - tại châu Âu đang giảm do những yếu tố như hiệu quả sử dụng nhiên liệu cao hơn, những lo ngại về ô nhiễm không khí đô thị và doanh số ngày càng tăng của các phương tiện vận tải vận hành bằng điện.

Theo các nhà phân tích thị trường, nhu cầu nhiên liệu hóa thạch cho các loại xe ôtô thông thường tại châu âu đã đạt đến đỉnh cao, sớm hơn các khu vực khác trên thế giới. Vì vậy, những nguồn tăng trưởng duy nhất cho nhu cầu nhiên liệu xăng và điêzen sẽ chỉ còn là xe tải hạng nặng và máy bay chở khách.

Công suất các nhà máy lọc dầu tại châu Âu đã liên tục giảm, trên thực tế đã giảm 2/3 trong 30 năm qua. Trong các năm 2005-2015, công suất lọc dầu của Pháp giảm một phần ba, của Anh và Italia giảm một phần tư, còn của Đức giảm khoảng 15%.

Xu hướng suy giảm đó đã dẫn đến tình trạng cắt giảm nguồn cung nguyên liệu hóa dầu, vì vậy nhiều cơ sở sản xuất hóa dầu cũng đã phải ngừng hoạt động.

Những nhà máy lọc dầu còn duy trì hoạt động thường là những nhà máy đã được tích hợp chặt chẽ với các nhà máy hóa dầu. Chủ sở hữu của những tổ hợp sản xuất này thường là các công ty dầu mỏ quốc tế, họ đã áp dụng các chiến lược cắt giảm đầu tư để sửa chữa và duy trì, bổ sung công suất ở quy mô nhỏ.

Do nhu cầu các sản phẩm hóa dầu đã vượt quá nhu cầu nhiên liệu cho xe có động cơ không chỉ ở châu Âu mà còn trên toàn thế giới, các nhà sản xuất dầu mỏ tại châu Âu như Shell, BP và Total đã thay đổi các chính sách trước đây về giảm hoạt động trong lĩnh vực hóa chất và nay đang tăng cường đầu tư cho sản xuất hóa chất. Tuy nhiên, phần lớn các nguồn vốn đầu tư mới đều được đưa vào những dự án nằm bên ngoài châu Âu.

Ví dụ, Tập đoàn Shell đã đầu tư vào Mỹ nhằm khai thác tiềm năng của khí đá phiến giá rẻ. Hiện nay Shell đang xây dựng một nhà máy crăcking etylen trị giá 6 tỷ USD gần Pittsburg, Pennsylvania (Mỹ). Nguyên liệu cho nhà máy là etan của khí đá phiến sẽ được cung cấp từ các mỏ lớn Marceluss và Utica.

Tháng 4/2018, Tập đoàn Total đã ký biên bản ghi nhớ với Công ty dầu mỏ Saudi Aramco của Arập Xê-út với mục đích xây dựng tổ hợp hóa dầu thuộc sở hữu chung của 2 bên tại Jubail, Arập Xê-út. Tổ hợp này sẽ có công suất 1,5 triệu tấn etylen và dẫn xuất mỗi năm. Sản lượng của tổ hợp sẽ phục vụ cho các thị trường châu á đang tăng trưởng tốt.

Một trong những công ty đã áp dụng chiến lược khác là Công ty INEOS của Anh. Đây là Công ty hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực hóa dầu nhưng mới đây đã mở rộng hoạt động sang lĩnh vực dầu khí. Công ty đã đầu tư những khoản tiền lớn vào cơ sở hạ tầng để vận chuyển và tiếp nhận etan từ khí đá phiến của Mỹ tại những địa điểm của mình ở Anh cũng như trên đất liền châu Âu, vì vậy các cơ sở hóa dầu của Công ty tại châu Âu được tiếp cận những nguồn nguyên liệu với giá rẻ hơn.

Chuyển hướng sang nguyên liệu tái sinh

Trong quá trình chuyển đổi như trên, công nghiệp hóa chất châu Âu cũng đang đầu tư để chuẩn bị cho những hoạt động trong tương lai, khi sản xuất hóa chất sẽ phụ thuộc nhiều hơn vào các nguồn nguyên liệu có thể tái sinh và nguyên liệu có mức phát thải cacbon thấp.

Một trong những đặc điểm của kỷ nguyên mới hiện nay là nền kinh tế tuần hoàn, trong đó phần lớn nguyên liệu và hóa chất sẽ được tái chế để tái sử dụng ở mức cao nhất có thể. Để giúp các công ty chuyển hướng sang nền kinh tế tuần hoàn một cách dễ dàng hơn, EU đã điều chỉnh các quy định pháp lý hiện tại về tái chế phế thải, đồng thời chuẩn bị ban hành những quy định mới.

Đầu năm nay, một ủy ban chung của các công ty hóa chất đã được thành lập với mục đích xây dựng một nhà máy chế biến phế thải thành hóa chất tại Cảng Amsterdam (Hà Lan). Đây là cơ sở đầu tiên thuộc loại này ở châu Âu.

Nhiều dự án khác hướng đến tương lai phát thải cacbon thấp đã được lên kế hoạch ở những khu sản xuất hóa chất như Rotterdam (Hà Lan), Antwerp (Bỉ) và Teeside (Anh), đây là những trung tâm có truyền thống kết hợp giữa sản xuất nhiên liệu và các sản phẩm hóa dầu. Có khả năng những khu vực này sẽ tạo thành nền móng cho sự xuất hiện của một dạng mới của công nghiệp hóa chất.

TN

Theo Industryeurope, 5/2018