VINACHEM

Năm 2018 đã trôi qua với những tranh chấp về thuế quan, những bất ổn về chính trị và những thách thức trong chuỗi cung ứng. Mặc dù vậy, công nghiệp hóa chất toàn cầu đã tiếp tục duy trì đà tăng trưởng.

Những dữ liệu mới nhất do Hội đồng Hóa chất Mỹ (ACC) công bố cho thấy sản xuất hóa chất trên thế giới đã cải thiện nhẹ trong tháng 10/2018 sau khi ổn định trong tháng 9. Mặc dù giảm nhẹ vào đầu năm, chỉ số sản lượng hóa chất toàn cầu trong quý III đã tăng 0,6% so với cùng kỳ năm trước. Hệ số sử dụng công suất trong công nghiệp hóa chất toàn cầu vẫn duy trì ở mức cao 83,6%.

Sản xuất hóa chất của Mỹ tiếp tục chiếm ưu thế trên thị trường hóa chất thế giới nhờ nguồn cung năng lượng và nguyên liệu dồi dào. Từ năm 2010, đã có 333 dự án trong lĩnh vực hóa chất với tổng giá trị 202 tỷ USD được công bố tại Mỹ. Sản xuất hóa chất của Mỹ đang tăng dần khi những dự án đầu tư mới đi vào vận hành, tổng sản lượng hóa chất năm 2018 được dự báo tăng 3,1% và tăng tiếp 3,6% năm 2019. Tốc độ tăng trưởng của công nghiệp hóa chất Mỹ trong 5 năm tới có khả năng sẽ vượt mức tăng trưởng trung bình 20 năm qua.

ở các khu vực khác trên thế giới, sản lượng hóa chất quý III của châu Âu, châu Phi, Trung Đông và Châu á - Thái Bình Dương đều tăng so với cùng kỳ năm trước.

Những bất ổn do Brexit

Tại Anh và EU, sự kiện chi phối năm 2018 là Brexit - nước Anh chuẩn bị rời khỏi EU và tình trạng không rõ ràng mà nó đem lại cho cả hai phía của eo biển Manche.

Nước Anh dự kiến sẽ chính thức rời “mái nhà chung” EU vào ngày 29/3/2019, nhưng đến cuối tháng 12/2018 các nghị sĩ nước này vẫn chia rẽ sâu sắc về những điều khoản thỏa thuận mà Thủ tướng Theresa May và EU đã nhất trí hồi tháng trước.

Đối với lĩnh vực hóa chất, theo dự thảo thỏa thuận Brexit Anh và EU sẽ xúc tiến đưa ra những quy tắc pháp lý tương thích ở phạm vi rộng nhất có thể được và sẽ tìm cách hỗ trợ sự hợp tác với các cơ quan của EU như ECHA (Cơ quan hóa chất châu Âu). Thỏa thuận cũng nêu rõ Anh sẽ xem xét áp dụng các quy định của EU trong một số lĩnh vực tương ứng, có thể là bao gồm cả quy chế REACH về đăng ký hóa chất, nhưng không có bảo đảm nào rõ ràng cho việc này.

Hội đồng Công nghiệp hóa chất châu Âu (CEFIC) và Hiệp hội Công nghiệp hóa chất Anh (CIA) cùng hoan nghênh thỏa thuận Brexit, cho rằng đây là một bước tiến về hướng đạt được sự ổn định rất cần thiết mà các doanh nghiệp trong ngành đều đang mong muốn. Ngay từ đầu, những ưu tiên hàng đầu của công nghiệp hóa chất đối với Brexit là thương mại miễn thuế và không trở ngại, sự nhất quán của các quy định và khả năng tiếp cận lực lượng lao động có trình độ chuyên môn.

Nước Anh có tầm quan trọng không nhỏ đối với công nghiệp hóa chất EU. Theo CEFIC, công nghiệp hóa chất của Anh chiếm khoảng 7% tổng doanh số hóa chất ở 28 nước thành viên EU. Xuất khẩu hóa chất từ 27 nước còn lại sang Anh đạt 22,6 tỷ Euro vào năm 2016, tương ứng khoảng 4,5% tổng doanh số của những nước đó, trong khi đó nhập khẩu từ Anh đạt tổng cộng 19,3 tỷ Euro.

Tranh chấp thương mại Mỹ - Trung

Trong năm 2018, tranh chấp thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đã liên tục leo thang với những biện pháp trả đũa lẫn nhau. Chính phủ của Tổng thống Donald Trump muốn đạt được những thay đổi trong phương thức thương mại không công bằng của Trung Quốc cũng như ngăn chặn việc Trung Quốc đánh cắp tài sản trí tuệ của Mỹ.

Tháng 3/2018, Mỹ đã áp thuế toàn cầu 25% lên thép và 10% lên nhôm nhập khẩu vào nước này. Để trả đũa, Trung Quốc đe dọa đánh thuế 25% lên hơn 100 sản phẩm xuất khẩu của Mỹ, khoảng 40% trong số đó là chất dẻo, các sản phẩm hóa dầu, các sản phẩm dầu mỏ và hóa chất chuyên dụng. Đáp lại, Mỹ đánh thuế bổ sung 10% lên 6.000 sản phẩm của Trung Quốc, trong số đó có hơn 1.500 sản phẩm liên quan đến công nghiệp hóa chất. Động thái này không chỉ gây lo ngại cho các doanh nghiệp Trung Quốc mà cả các doanh nghiệp Mỹ. Hội đồng Hóa chất Mỹ (ACC) gọi đó là động thái bất ngờ và bất lợi cho các nhà sản xuất cũng như người tiêu dùng Mỹ. Nhiều doanh nghiệp Mỹ hiện đang phụ thuộc vào sản phẩm từ Trung Quốc để có thể hoàn thành các dự án đã triển khai. ACC cho biết, ngành sản xuất hóa chất Mỹ đang đầu tư 185 tỷ USD vào các nhà máy mới, các nhà máy mở rộng và khôi phục lại các nhà máy cũ trên khắp đất nước. Vì vậy, những tuyên bố của Tổng thống Trump đã đến vào thời điểm bất lợi nhất.

Quan hệ giữa hai nước càng trở nên căng thẳng khi Trung Quốc cáo buộc Mỹ bán phá giá styren và lúa miến trên thị trường nước mình với giá thấp khác thường, làm hại các ngành sản xuất nội địa của Trung Quốc.

Nhưng bất chấp chiến tranh thương mại, những dữ liệu mà ACC công bố cho thấy công nghiệp hóa chất Mỹ vẫn phát triển mạnh trong năm 2018. Những yếu tố góp phần tạo nên kết quả này là sự gia tăng xuất khẩu, gia tăng sản lượng sản xuất, nhu cầu lành mạnh và hoạt động khai thác khí đá phiến thuận lợi.

Những thách thức trong chuỗi cung ứng

Trung Quốc tiếp tục tìm cách cắt giảm phát thải trong nỗ lực hạn chế ô nhiễm và cải thiện các tiêu chuẩn môi trường. Sự thay đổi chính sách này đã có tác động dây chuyền đối với các công ty phương Tây, nhiều công ty trong số này phụ thuộc vào hàng cung ứng từ Trung Quốc để sản xuất hóa chất và sản phẩm trung gian. Nhưng những cuộc thanh tra bất ngờ và đóng cửa nhà máy tại Trung Quốc đã làm rung chuyển chuỗi cung ứng. Kết quả là một số công ty phương Tây phải dịch chuyển sản xuất về nước mình. Đây là một xu hướng vẫn đang tiếp diễn, khi các phong trào chính trị trên khắp thế giới yêu cầu các nước phải hạn chế một phần việc mở cửa biên giới, thương mại và liên doanh. Đối với công nghiệp hóa chất, xu hướng này đặc biệt bất lợi. Việc lưu thông tự do tiền tệ, thông tin và lực lượng lao động có trình độ chuyên môn là một thành phần quan trọng trong chiến lược phát triển của các công ty hóa chất.

Tuy việc cải thiện tiêu chuẩn môi trường tại Trung Quốc nhìn chung là tích cực, nhưng một số công ty khiếu nại rằng các nhà máy đã bị đóng cửa một cách không cần thiết. Một chuyên gia trong ngành cho biết, có những trường hợp cả khu công nghiệp hóa chất phải dừng hoạt động vì chỉ một công ty để xảy ra phát thải vượt quá mức cho phép hoặc nhà máy xử lý nước thải hoạt động không đạt yêu cầu.

Sát nhập và mua bán công ty

Khác với những năm trước, khi có nhiều vụ sát nhập lớn, đặc biệt là trong lĩnh vực nông hóa, năm 2018 hoạt động này đã lắng xuống. Năm 2017 đã có 1127 vụ sát nhập các công ty hóa chất trên toàn cầu, nhưng đến tháng 6/2018 mới chỉ có 497 vụ. Những vụ mua bán sát nhập lớn trong năm 2018 gồm có thương vụ AkzoNbel bán bộ phận hóa chất chuyên dụng của mình với giá 12,6 tỷ USD, Công ty Nippon Sanso mua các bộ phận của Công ty Praxair tại châu Âu với giá 5,8 tỷ USD và Tập đoàn hóa chất Wanda có kế hoạch mua lại Công ty Yantai Wanhua Chemical Industry với giá 10,2 tỷ USD.

Những thương vụ đáng chú ý khác gồm có vụ Công ty International Flavours & Fragrances mua Công ty Frutarom Industries với giá 6,4 tỷ USD, Công ty Temasek Holding tăng cổ phần ở Công ty Bayer thêm 3,7 tỷ USD và Công ty UPL mua lại Công ty Arysta LifeScience với giá 4,2 tỷ USD. Thương vụ sát nhập trị giá 66 tỷ USD giữa Công ty Bayer và Công ty Monsanto cuối cùng đã được hoàn thành vào tháng 8/2018 sau 2 năm chờ đợi, tạo thành công ty nông hóa và hạt giống lớn nhất thế giới.

Trong khi đó, năm 2018 lĩnh vực hóa chất chuyên dụng đã chứng kiến nhiều thương vụ mua bán sát nhập nhất. Nửa đầu năm đã có 23 thương vụ được hoàn thành với tổng giá trị 24 tỷ USD. Dự báo, trong vài năm tới làn sóng các thương vụ mua bán sát nhập tiếp theo sẽ nhỏ hơn đáng kể.

Đổi mới trong nông hóa

Ngành sản xuất các sản phẩm nông hóa đã bắt buộc phải đổi mới khi những lệnh cấm đối với một số thuốc BVTV đã khiến cho lựa chọn của người nông dân giảm đi. Tại Mỹ, Cục Bảo vệ môi trường (EPA) ban hành lệnh cấm sử dụng các thuốc BVTV chlorpyrifos dạng cơ phốtphat đối với cây lương thực, trong khi đó tháng 4/2018 EU đã bỏ phiếu cấm sử dụng thuốc BVTV dạng neonicotinoit. Mặc dù vậy, sản phẩm glyphosat của Công ty Monsanto đã được EU chấp thuận cho sử dụng trong 5 năm, bất chấp những lo ngại về độ an toàn của nó.

Theo một chuyên gia nông hóa, các quy định chặt chẽ trong trong lĩnh vực này đã có những ảnh hưởng cơ bản đến tốc độ đưa các thành phần hoạt tính mới ra thị trường. Tuy nhiều sản phẩm đã được đưa ra thị trường trong 80 năm qua, nhưng số các sản phẩm mới được đưa ra thị trường trong thời gian gần đây đã giảm do các quy định kiểm soát chặt chẽ hơn khiến cho thời gian và chi phí phát triển sản phẩm tăng cao.

Trước tình hình đó, nhiều công ty hàng đầu trong lĩnh vực thuốc BVTV đã tập trung vào việc kết hợp những sản phẩm hiện có. Một lĩnh vực tăng trưởng khác đối với thị trường là các sản phẩm sinh học, do nhu cầu về các giải pháp nông nghiệp bền vững đang phát triển mạnh.

Công nghiệp 4.0

Xu hướng “Số hóa” đã nổi lên trong năm 2018 khi ngày càng nhiều công ty hóa chất tìm cách khai thác công nghệ mới để nâng cao năng lực cạnh tranh. Công nghệ số hóa đã phát triển ra ngoài phòng thí nghiệm và trở thành động lực thay đổi đối với công nghiệp hóa chất. Những công nghệ cụ thể bao gồm vận chuyển bằng xe tự lái, khoa học nano, trí tuệ nhân tạo, người máy, học máy và sản xuất bằng công nghệ in 3D. Số hóa có thể được áp dụng ở nhiều lĩnh vực, một số công ty đang sử dụng công nghệ blockchain để đảm bảo chuỗi cung ứng an toàn hơn và chắc chắn hơn, hoặc thậm chí để ngăn ngừa tình trạng lừa đảo trong công bố khoa học. Một số công ty khác sử dụng công nghệ số hóa bổ sung cho công nghệ hiện có, ví dụ khi bán sản phẩm nông hóa cùng với phần mềm theo dõi từ xa việc phun thuốc và sức khỏe của cây trồng. Nhiều công ty đã đầu tư vào công nghệ của chính mình, ví dụ lắp đặt siêu máy tính công suất cao để cải thiện hoạt động sản xuất kinh doanh. Công ty BASF đã thành lập Phòng số hóa cho Ban Nghiên cứu triển khai của mình, trong khi đó Công ty Evonik thành lập bộ phận số hóa để phục vụ cho sản xuất hóa chất chuyên dụng.

Các công ty cũng tự mình khảo sát các hóa chất để sử dụng cho công nghệ, ví dụ hóa chất sử dụng trong thủy tinh và sơn, phục vụ việc chế tạo các loại máy công suất cao hơn và bền hơn. Trong năm 2018, công nghệ bán dẫn và công nghệ chip đã phát triển mạnh mẽ, cung cấp nhiều cơ hội cho các công ty hóa chất để hỗ trợ các nhà sản xuất thành phần và thiết bị với những giải pháp vật liệu cũng như các quá trình đổi mới và tối ưu hóa.

Trong những năm tới, công nghệ số sẽ trở thành động lực quan trọng cho công nghiệp hóa chất. Từng nhà sản xuất hóa chất sẽ phải theo dõi các xu hướng kỹ thuật số trong ngành của mình cũng như trong toàn bộ chuỗi giá trị. Những tác động của việc ứng dụng kỹ thuật số sẽ không có giới hạn và ảnh hưởng của chúng sẽ lan rộng trên toàn bộ các ngành sử dụng đầu cuối cũng như các chuỗi giá trị.

Quy định REACH

Ngày 31/5/2018 là hạn chót để đăng ký các hóa chất hiện có theo chỉ thị REACH của EU. REACH là quy định nghiêm ngặt nhất cho đến nay trên thế giới về hóa chất và sử dụng an toàn hóa chất, được ban hành và bắt đầu có hiệu lực từ 1.6.2007 để thay thế cho 40 luật về hóa chất ở EU.

REACH gồm các nội dung: Đăng ký, đánh giá, chứng nhận và hạn chế hóa chất. Quy định này được thực hiện ở nhiều giai đoạn trong 10 năm, với danh mục bắt buộc khai báo bao gồm các sản phẩm công nghiệp liên quan đến hàng tiêu dùng, như hóa chất, nhuộm, in, vải sợi, may mặc, giày dép, đồ chơi, đồ điện tử, vật dụng trong nhà, đồ gỗ, mỹ phẩm, chất liệu tạo hương thơm trong nến, sơn... Với quy định này, EU muốn đảm bảo an toàn sức khỏe cho con người và môi trường bằng cách áp dụng các phương pháp đánh giá độ nguy hại của các chất mà không ảnh hưởng đến lưu thông hóa chất trong nội khối.

Chỉ thị REACH ảnh hưởng đến nhiều công ty ở nhiều lĩnh vực, ngay cả những công ty cho rằng hoạt động của mình không liên quan gì đến hóa chất.

Trong hơn 10 năm qua, Cơ quan Quản lý hóa chất châu Âu ECHA đã nhận được 88.319 bộ hồ sơ tài liệu cho 21.551 hóa chất. Tuy con số này thấp hơn ước tính ban đầu, nhưng chi phí mà công nghiệp hóa chất phải bỏ ra đã cao hơn đáng kể, khoảng 10 tỷ Euro, gấp đôi ước tính ban đầu. Hơn nữa, các công ty hóa chất vẫn phải tiếp tục cập nhật hồ sơ đã cung cấp cho ECHA và cung cấp thông tin mới.

Thế Nghĩa

Tổng hợp 12/2018