VINACHEM

Năm 2017, công nghiệp hóa chất Trung Quốc đạt doanh thu khoảng 1,5 nghìn tỷ USD, chiếm gần 40% doanh thu của công nghiệp hóa chất toàn cầu.

Tuy nhiên, trong khi nền kinh tế Trung Quốc những năm gần đây tăng trưởng với tốc độ cao (GDP tăng trưởng trung bình 6,2%/ năm), ngành sản xuất hóa chất nước này lại đang đứng trước những thách thức lớn. Đây là những thách thức không dễ vượt qua và có khả năng sẽ hạn chế tăng trưởng của công nghiệp hóa chất Trung Quốc trong những năm tới.

1. Căng thẳng tài chính

Một thay đổi quan trọng đang diễn ra trong công nghiệp hóa chất Trung Quốc là các nhà đầu tư ngày càng khó tiếp cận các nguồn tài chính. Nguyên nhân dẫn đến thay đổi này là chính sách của chính phủ Trung Quốc đưa ra năm 2015 với định hướng giảm đầu tư ở những ngành công nghiệp đã có tình trạng cung vượt cầu. Đồng thời, lượng trái phiếu do chính phủ phát hành cũng giảm, hạn chế khả năng của các doanh nghiệp tiếp cận các nguồn vốn tài chính.

Những dữ liệu mới nhất của Công ty nghiên cứu thị trường McKinsey cho thấy đã có sự sụt giảm rõ rệt trong đầu tư vào công nghiệp hóa chất Trung Quốc. Theo báo cáo của McKinsey, chi tiêu đầu tư hàng năm cho công nghiệp hóa chất đã tăng mạnh trong thời kỳ 2010-2015, khi nhu cầu hóa chất tại Trung Quốc tăng hơn 10%/năm, đạt đến 1,61 nghìn tỷ nhân dân tệ vào năm 2015, cao gấp đôi so với năm 2010. Tuy nhiên, sau khi đạt mức cao nhất vào năm 2015 mức chi tiêu đầu tư này đã giảm 7%, xuống còn 1,5 nghìn tỉ nhân dân tệ vào năm 2017.

Một số nhà kinh tế cho rằng công nghiệp hóa chất Trung Quốc đang tiếp tục đi theo lối mòn quen thuộc với những chương trình kích thích đầu tư của nhà nước kéo theo sự gia tăng nhanh chóng của đầu tư tư nhân. Tuy nhiên, theo McKinsey thì xu hướng củng cố trong ngành có thể được coi như những phát triển trong giai đoạn cuối, không hỗ trợ tăng trưởng và đầu tư tiếp.

Những phân tích của McKinsey cho thấy, sự phát triển của các lĩnh vực công nghiệp hóa chất Trung Quốc có khả năng sẽ tiếp tục theo kiểu mẫu như đã thấy trong hai thập niên qua. Đó là sự đầu tư ồ ạt và dư thừa, dẫn đến cung vượt cầu, khi các doanh nghiệp nhà nước - thường cũng liên kết với các công ty đa quốc gia - và các doanh nghiệp tư nhân đua nhau đầu tư vào công nghiệp hóa chất, sản xuất những hóa chất mà trong lịch sử thường xuyên thiếu hụt ở Trung Quốc do thiếu nguyên liệu hoặc thiếu khả năng tiếp cận công nghệ sản xuất. Giai đoạn này thường được nối tiếp bằng một quá trình sàng lọc đào thải và sau đó là quá trình củng cố sát nhập. Trong giai đoạn cuối, biên lợi nhuận và lợi nhuận đầu tư sẽ trở nên ổn định ở mức có thể chấp nhận được đối với các công ty tham gia thị trường.

Nhiều lĩnh vực hóa chất, từ hóa chất hàng hóa như xút đến hóa chất chuyên dụng như vitamin và monosodium glutamat - đã đạt đến giai đoạn phát triển cuối như vậy. Nhưng còn rất nhiều hóa chất khác mà cuộc chiến để xác định kẻ chiến thắng vẫn sẽ phải trải qua chặng đường rất dài.

Sự nổi lên mạnh mẽ của Trung Quốc trên thị trường hóa chất toàn cầu đã gây ấn tượng rất lớn, nhưng đã đến lúc công nghiệp hóa chất của quốc gia này phải đạt đến độ trưởng thành hoàn toàn.

2. Những lo ngại về môi trường

Tác động của công nghiệp Trung Quốc đối với môi trường sinh thái là điều đã được biết rõ, đặc biệt đối với người dân ở các thành phố hoặc người dân sống gần các tổ hợp công nghiệp.

Vì vậy, chính phủ Trung Quốc đã bắt đầu tiến hành cải cách, đề ra những biện pháp kiểm tra chặt chẽ đối với các công ty gây ô nhiễm môi trường.

Kết quả của chính sách này là hàng trăm nhà máy và cơ sở hóa chất công nghiệp đã phải đóng cửa hoặc giảm số giờ vận hành. Các trường hợp gây ô nhiễm không khí hoặc ô nhiễm nguồn nước bị phạt rất nặng, trong khi đó nhiều viên chức chính quyền đã bị sa thải do không thực thi các quy định đề ra.

Nhưng điều đáng ngạc nhiên nhất là sự chuyển hướng nhanh của chính phủ Trung Quốc, từ tập trung vào lợi nhuận sang xúc tiến bảo vệ môi trường.

Theo báo cáo của McKinsey, trong quá trình xây dựng công nghiệp hóa chất Trung Quốc hai thập niên qua, mục tiêu tăng trưởng đã được ưu tiên so với chất lượng môi trường. Nhưng Kế hoạch 5 năm lần thứ 13, công bố năm 2016, đã đánh dấu bước chuyển dịch mạnh, các quan chức Trung Quốc bắt đầu đề cập đến vấn đề suy thoái môi trường, đề cao nước sạch và cây xanh là chính sách quốc gia.

Từ Đại hội trung ương Đảng tháng 10/2017, chủ tịch Tập Cận Bình đã tập trung vào việc thực hiện chính sách “Bầu trời xanh” nhằm mục đích làm sạch môi trường khỏi các phế thải của sản xuất công nghiệp. Kết quả chính sách mới là, tình trạng của môi trường không còn bị hy sinh cho những ích lợi của tăng trưởng kinh tế.

Trong nỗ lực kiểm soát ô nhiễm không khí, Bộ Bảo vệ môi trường Trung Quốc đã thẳng tay trừng phạt những nhà máy hóa chất bị phát hiện vi phạm các tiêu chuẩn về phát thải. 5 công ty tại tỉnh Hà Bắc đã bị kiểm tra lại, một số nhà máy hóa chất trong khu vực đứng trước khả năng bị đóng cửa, kể cả những công ty sản xuất hóa chất nổi tiếng. Xuất khẩu những hóa chất như sebacic acid và diocyl sebacate đã bị trì hoãn, người ta không biết khi nào lịch sản xuất sẽ được khôi phục.

Theo tạp chí khoa học Futurism tại Trung Quốc, hàng nghìn nhà máy hóa chất đã bị đóng cửa trong những nỗ lực giải quyết vấn nạn ô nhiễm môi trường đã lên đến mức thảm họa. Ước tính, khoảng 40% nhà máy Trung Quốc đã bị đóng cửa tạm thời theo yêu cầu của các thanh tra về an toàn, viên chức của hơn 80.000 nhà máy bị buộc tội hình sự do vi phạm các giới hạn về phát thải trong năm qua.

Hơn nữa, các tiêu chuẩn kiểm soát ô nhiễm mới đã được thực thi bằng hệ thống các yêu cầu về cấp giấy phép sản xuất và thúc đẩy việc di dời sản xuất hóa chất đến các khu công nghiệp hóa chất đặc biệt. Lệnh cấm nhập khẩu phế thải chất dẻo, được Trung Quốc đưa ra năm 2018 và khiến cho các nước phương Tây bị bối rối, là một phần của chính sách mới về bảo vệ môi trường.

3. Vấn đề an toàn sản xuất

An toàn sản xuất đã trở thành vấn đề chính trong công nghiệp hóa chất Trung Quốc sau nhiều năm xảy ra các sự cố công nghiệp và các vụ cháy nổ lớn.

Sự cố cháy nố có lẽ nổi tiếng nhất là vụ cháy kho côngtenơ chứa hóa chất tại cảng Thiên Tân tháng 8/2015. Nguyên nhân của vụ nổ là một côngtenơ chứa nitroxenlulo bị gia nhiệt quá nóng đã nổ tung, làm bốc cháy 800 tấn amoni nitrat khác. Một khu vực diện tích lớn của cảng đã bị phá hủy, 173 người đã thiệt mạng, hàng trăm người bị thương.

Tai nạn này đã được truyền thông toàn thế giới đưa tin do mức độ thiệt hại và những cảnh quay video được chia sẻ rộng rãi.

Gần đây, tháng 3/2019 vụ nổ nhà máy hóa chất tại khu công nghiệp Diêm Thành ở tỉnh Giang Tô, ven biển miền trung Trung Quốc, đã khiến cho 78 người thiệt mạng và 600 người bị thương. Cũng tại khu vực này, một vụ cháy nổ năm 2007 đã giết chết 8 người, còn vụ rò gỉ khí clo năm 2010 đã làm cho 30 người bị ngộ độc.

Hậu quả là các cơ quan bắt đầu sa thải những nhân viên thanh tra làm việc tắc trách, thực thi luật pháp lỏng lẻo hoặc bị tình nghi ăn hối lộ. Hơn nữa, số các đợt thanh tra tại các nhà máy hóa chất đã tăng mạnh, các tiêu chuẩn an toàn được nâng cao, các cơ quan bắt đầu giám sát chặt chẽ những công ty đã có những vi phạm về an toàn trong quá khứ.

Theo tạp chí Chemical Watch tháng 4/2019, Bộ Tình trạng khẩn cấp Trung Quốc sẽ thực thi mạnh hơn việc lập “danh sách đen” các công ty vi phạm những quy định pháp lý về sản xuất và sẽ hạn chế những công ty này trong việc thực hiện các dự án mới, hạn chế khả năng sử dụng đất cũng như khả năng tiếp cận nguồn tài chính. Năm 2018, “danh sách đen” đã nêu tên 46 công ty tại Trung Quốc.

Trong khi đó, các nguồn tin trong ngành cho biết, sau vụ cháy nổ ở Diêm Thành chính phủ Trung Quốc dự định sẽ đóng cửa nhiều hơn các công ty hóa chất và các khu công nghiệp đã để xảy ra những vi phạm về an toàn sản xuất hoặc bảo vệ môi trường. Tình trạng này có thể dẫn đến sự thiếu hụt một số nguyên liệu và làm cho giá một số hóa chất tăng cao.

Chính phủ Trung Quốc đang tìm cách hành động để ngăn ngừa các sự cố an toàn trong sản xuất hóa chất. Tuy về lâu dài các biện pháp này sẽ mang lại lợi ích cho ngành, nhưng chúng cũng buộc các công ty phải mất chi phí và thời gian để nâng cấp hệ thống an toàn của mình, đồng thời ảnh hưởng đến sản lượng trong thời gian trước mắt.

Ngoài những yếu tố chính nói trên, cũng phải kể đến cuộc chiến thương mại đang tiếp diễn giữa Mỹ và Trung Quốc. Trong thời gian trước mắt, cuộc chiến thương mại đang ảnh hưởng đến cả các nhà sản xuất hóa chất Trung Quốc cũng như các nhà sản xuất hóa chất Mỹ.

Tuy nhiên, ngay cả khi không có những mối đe dọa về kinh tế từ phía Tổng thống Mỹ Donald Trump, công nghiệp hóa chất Trung Quốc cũng có rất nhiều việc phải làm để có thể tiếp tục phát triển. Nâng cao tiêu chuẩn môi trường trong sản xuất đồng thời cải thiện văn hóa an toàn trong toàn ngành không phải là những nhiệm vụ dễ dàng. Hơn nữa, chi phí phát sinh cũng không hề nhỏ.

Công nghiệp hóa chất Trung Quốc có thể đã phát triển đến quy mô rất lớn, nhưng bằng cách nào đó sự phát triển nhanh chóng này đã làm hại chính nó.

HS

Theo ChemistryWorld, 3/2019