VINACHEM

Năm 2025 là một năm đầy bất ổn đối với ngành hóa chất. Từ đầu năm, các doanh nghiệp đã lo lắng trước việc Tổng thống Mỹ Donald Trump áp thuế quan vào tháng 4. Nhưng một năm trôi qua, tình hình thuế quan vẫn liên tục thay đổi, sự bất định hàng ngày vẫn còn đó và tác động nghiêm trọng đến chuỗi cung ứng.

Victoria Meyer, chuyên gia tư vấn ngành và người dẫn chương trình podcast The Chemical Show, nhận định: “Đây là thập kỷ của chuỗi cung ứng. Khi nhìn vào năm 2025, câu chuyện chuỗi cung ứng chủ yếu xoay quanh thuế quan và việc các công ty tìm cách vận chuyển sản phẩm hiệu quả nhất để tối đa hóa lợi nhuận.”

Không chỉ thuế quan, căng thẳng địa chính trị ở châu Âu và Trung Đông cũng tiếp tục ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng hóa chất. Khảo sát chuỗi cung ứng mới nhất của Hiệp hội Kinh doanh Hóa chất (CBA) cho thấy tuy ít công ty bị ảnh hưởng bởi vấn đề tuyến đường ở Biển Đỏ và kênh đào Suez - do các cuộc tấn công của lực lượng Houthi ở Yemen - nhưng tác động từ xung đột Ukraine-Nga lại ngày càng gia tăng.

Nhìn chung, bức tranh toàn cầu cho thấy sự tương phản rõ rệt: ngành hóa chất châu Âu đang trải qua suy giảm nghiêm trọng và kéo dài, trong khi một số quốc gia như Ấn Độ lại tăng trưởng mạnh mẽ và xu hướng này được dự báo sẽ tiếp tục trong 5-10 năm tới.

Châu Âu: Thời kỳ đầy sóng gió

Châu Âu đã rơi vào giai đoạn sản lượng sụt giảm từ năm 2019 - một năm trước khi đại dịch Covid-19 bùng phát. Báo cáo gần đây của Ineos cho thấy trong quý 2/2025, sản lượng của Anh và Đức lần lượt giảm 30% và 18% so với năm 2019. Nguyên nhân là do khả năng cạnh tranh về giá giảm vì chi phí năng lượng cao hơn, chi phí môi trường và quy định tăng, nhu cầu yếu và công suất dư thừa toàn cầu - chủ yếu do Trung Quốc thúc đẩy.

Hội đồng Công nghiệp Hóa chất châu Âu (Cefic) viết trong báo cáo Xu hướng Hóa chất công bố tháng 9: “Là nhà cung cấp chính các sản phẩm và công nghệ cho các ngành sản xuất then chốt, ngành hóa chất châu Âu cần nhu cầu nội địa mạnh mẽ để đạt tăng trưởng đáng kể. Thật không may, chưa có thay đổi tích cực nào và kỳ vọng kinh doanh đối với hầu hết “người dùng hạ nguồn” (các doanh nghiệp/ngành công nghiệp sử dụng hóa chất làm nguyên liệu đầu vào để sản xuất các sản phẩm cuối cùng) vẫn chưa khả quan.”

Sự thoái trào đều đặn này khiến các công ty hóa chất không còn lựa chọn nào khác ngoài việc đóng cửa nhà máy, dẫn đến hàng nghìn người mất việc làm. Meyer nói: “Những gì chúng tôi thấy năm nay là một loạt thông báo đóng cửa các nhà máy ở châu Âu vì chi phí không bền vững, điều này ảnh hưởng đến sinh kế của mọi người.”

Tháng 7, gã khổng lồ hóa dầu Sabic tuyên bố đóng cửa lò điện phân olefin ở Teesside, Anh. Dow Chemical xác nhận đóng cửa lò điện phân ethylene ở Böhlen, Đức, với lý do “thách thức cơ cấu” trong khu vực. Đồng thời, Dow công bố đóng cửa nhà máy chlor-alkali và vinyl ở Schkopau, Đức vào năm 2027, và nhà máy siloxane cơ bản ở Barry, Anh vào năm 2026. ExxonMobil quyết định tháng 11 đóng cửa nhà máy Ethylene Fife ở Mossmorran, Scotland vào tháng 2/2026. Exxon cho biết lò điện phân 40 năm tuổi này quá nhỏ, kém hiệu quả và cần 1 tỷ bảng Anh để cải tiến mới có lãi. Chính phủ Anh đã từ chối hỗ trợ tài chính để duy trì nhà máy. Tuy nhiên, đầu tháng 12, chính phủ Anh cam kết đầu tư 120 triệu bảng vào khu phức hợp hóa dầu Grangemouth do Ineos điều hành - nhà máy ethylene cuối cùng còn lại ở Anh.

Phân khúc polyme của ngành hóa chất đang gặp nguy hiểm đặc biệt, với ít nhất 10 lò điện phân hóa chất đã đóng cửa hoặc dự kiến đóng cửa từ 2022 đến 2027. Và đây chắc chắn chưa phải hết - theo Wood Mackenzie, tới 40% công suất ethylene EU đối mặt nguy cơ đóng cửa ở mức cao hoặc trung bình. Văn bản do 8 nước EU ban hành về hóa dầu vào tháng 3 cho biết 50.000 việc làm có thể bị đe dọa do khả năng đóng cửa 20 lò điện phân nữa ở châu Âu vào năm 2035, nếu không có hành động khôi phục năng lực cạnh tranh.

Tháng 7, Ủy ban châu Âu đưa ra kế hoạch hành động cho ngành hóa chất nhằm tăng cường khả năng cạnh tranh và hiện đại hóa ngành bằng cách giải quyết chi phí năng lượng cao, cạnh tranh toàn cầu không công bằng và nhu cầu yếu. Trong đó có kế hoạch thành lập Liên minh Hóa chất Quan trọng để giải quyết rủi ro đóng cửa công suất và triển khai Kế hoạch Hành động Năng lượng Giá phải chăng để giúp giảm chi phí năng lượng và nguyên liệu.

Vấn đề công suất dư thừa

Nguyên nhân của nhiều vấn đề ở châu Âu là công suất sản xuất ethylene dư thừa toàn cầu ở Trung Đông, Bắc Mỹ và châu Á.

Trung Quốc, từng là nhà nhập khẩu lớn hóa chất hàng hóa, đang nỗ lực phát triển và tự túc hơn. Điều này đang định hình lại dòng chảy thương mại toàn cầu. Hàn Quốc, Nhật Bản, Đông Nam Á, Mỹ và Trung Đông trước đây đều là nhà xuất khẩu dẫn xuất ethylene lớn sang Trung Quốc. Khi nhu cầu của Trung Quốc được đáp ứng trong nước nhiều hơn, các thị trường khác bị dư cung, dẫn đến giá thấp hơn và gây áp lực lên các nhà máy ở châu Âu - vốn thường cũ hơn, nhỏ hơn, kém hiệu quả hơn và phải đối mặt với chi phí năng lượng và nguyên liệu cao hơn.

Theo Wood Mackenzie, công suất ethylene toàn cầu đã tăng hơn 40 triệu tấn từ 2020 đến 2025, với khoảng 70% công suất mới này được xây dựng ở Trung Quốc. Tháng 9, bảng xếp hạng 100 công ty hóa chất hàng đầu của ICIS đặt Sinopec thuộc sở hữu đa số nhà nước Trung Quốc ở vị trí đầu, với ba công ty Trung Quốc khác lọt top 10.

Meyer nhận định: “Sản phẩm Trung Quốc đang tràn vào châu Âu một cách tích cực. Nếu quy về lợi thế và bất lợi khu vực, phần lớn luôn liên quan đến nguyên liệu đầu vào và chi phí sản xuất - Mỹ là trung tâm sản xuất chi phí thấp cho nhiều sản phẩm; Trung Đông tiếp tục là trung tâm sản xuất chi phí thấp; Trung Quốc không nhất thiết chi phí thấp về nguyên liệu, nhưng phần còn lại của cơ sở hạ tầng và chính sách của chính phủ khiến chi phí thấp. Còn châu Âu là chi phí cao vì năng lượng và các yêu cầu quy định ngày càng tăng, điều này thực sự khó khăn.”

Nhưng việc đóng cửa cũng xảy ra khắp châu Á. Các lò điện phân hơi nước đóng cửa đáng kể ở châu Á bao gồm Lotte Titan ở Malaysia (tạm thời) và JG Summit ở Philippines. Ở Hàn Quốc, chính phủ đã can thiệp để tạo điều kiện tái cơ cấu ngành, dự kiến cắt giảm khoảng 25% công suất hóa dầu trong nước, có thể báo hiệu kết thúc một kỷ nguyên của Hàn Quốc như một nhà xuất khẩu hóa chất hàng hóa và polyme khối lượng lớn. PetroChina và Sinopec của Trung Quốc cũng đang loại bỏ nhiều nhà máy cũ, kém hiệu quả hơn để tránh vấn đề cung quá mức nghiêm trọng hơn.

Tháng 10, John Richardson, chuyên gia tư vấn cấp cao tại Dịch vụ Tình báo Hàng hóa Độc lập (ICIS) cho biết trong lĩnh vực hóa dầu toàn cầu, “quá nhiều công suất toàn cầu đang đuổi theo quá ít nhu cầu, với ít triển vọng phục hồi đầy đủ trước năm 2030.”

Richardson giải thích: “Mô hình tăng trưởng dựa trên kỹ thuật của Trung Quốc, tập trung vào sản xuất, có nghĩa là chúng ta đã đánh giá thấp mức độ mà nước này sẽ thúc đẩy tự cung tự túc hóa dầu. Điều này sẽ tiếp tục, ngay cả khi kinh tế chi phí mỗi tấn cho từng nhà máy và dự án riêng lẻ có thể cho thấy điều ngược lại.” Ông dự đoán Trung Quốc sẽ đạt cân bằng thương mại gần đúng trong các sản phẩm mà họ vẫn còn thâm hụt - bao gồm polyethylene, para-xylene và ethylene glycol - trong vòng 5-10 năm.

Ấn Độ tăng trưởng nhanh chóng

Khi nói đến tăng trưởng năm 2025, Ấn Độ hiện là một trong những khu vực tăng trưởng nhanh nhất và xu hướng này sẽ tiếp tục. Tăng trưởng này chủ yếu được thúc đẩy bởi tiêu thụ hóa chất trong nước, đặc biệt là hóa chất đặc biệt.

Amit Gandhi, người đứng đầu mảng hóa chất và nông nghiệp của Boston Consulting Group tại Ấn Độ, cho biết: “Đây là một trong số ít nơi có nhân khẩu học rất tích cực; kim tự tháp thu nhập và tiêu dùng trong nước đang tiếp tục tăng ở đỉnh. Đối với hóa chất, điều này rất quan trọng, bởi vì càng nhiều người vào một nhóm thu nhập nhất định, họ càng cần các loại hóa chất khác nhau.”

Theo Gandhi, ngành hóa chất đặc biệt ở Ấn Độ trị giá khoảng 150 tỷ USD năm 2020 nhưng dự kiến sẽ tăng gấp đôi lên hơn 300 tỷ USD vào năm 2030. “Đây là một trong số ít quốc gia và ngành công nghiệp trên thế giới đang trải qua sự chuyển đổi theo tốc độ như vậy,” ông nói thêm.

Các công ty hóa chất ở Ấn Độ cũng có định giá cao trên thị trường chứng khoán - tương phản rõ rệt với vị thế của ngành cách đây 20 năm. Năm 2005 chỉ có 16 công ty hóa chất Ấn Độ có giá trị thị trường hơn 250 triệu USD, và chỉ một công ty trị giá hơn một tỷ USD, Gandhi giải thích. “Năm 2025, con số đó là 103, trong đó 57 công ty từ 250 triệu đến 1 tỷ USD, 46 công ty lớn hơn 1 tỷ USD. Trong số đó, 15 công ty lớn hơn 3 tỷ USD.”

Hầu hết các công ty hóa chất này thuộc sở hữu ca các “nhà tài trợ” Ấn Độ - thường là người sáng lập công ty hoặc thành viên gia đình họ - những người đã xây dựng quyền lực doanh nghiệp đáng kể, có nguồn vốn mạnh và đang muốn xây dựng các tập đoàn lớn.

Gandhi cho biết: “Đã có hai thương vụ lớn trong năm qua, các tài sản hóa chất lớn ở châu Âu được mua bởi một nhà tài trợ Ấn Độ,” đề cập đến việc Tập đoàn Murugappa mua lại Hubergroup của Đức với giá 310 triệu USD và Sudarshan Chemical mua nhà sản xuất sắc tố Heubach của Đức sau khi phá sản. “Đây là sự phản ánh cả cơ hội và nguồn vốn có sẵn ở Ấn Độ, cũng như tham vọng của các nhà tài trợ muốn xây dựng điều gì đó lớn và khác biệt.”

Tăng trưởng đó chỉ sẽ tiếp tục. Gandhi nói: “Sẽ có nhiều vốn hơn được đầu tư vào đất đai, thay vì phụ thuộc quá nhiều vào nhập khẩu. Một khi bạn có tài sản ở đây, nó thường có xu hướng tăng tốc nhanh hơn, thay vì chỉ là một ngành dựa trên sản phẩm nhập khẩu.”

AI đang lên ngôi

Một lĩnh vực khác có sự tăng trưởng đáng kể trong năm qua là sự tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI). Nhiều công ty hóa chất đang tích hợp AI vào quy trình để tăng hiệu quả chi phí và năng suất hoạt động, đồng thời cung cấp giải pháp dự đoán và giải quyết các thách thức thực tế.

Eren Cetinkaya, người đứng đầu mảng hóa dầu toàn cầu của McKinsey, cho biết có hai cách AI tác động đến ngành: “Thứ nhất, tác động lên nhu cầu sẽ như thế nào, đặc biệt là đối với các ngành hỗ trợ sự phát triển của AI, xung quanh trung tâm dữ liệu và phát điện? Và thứ hai là, chúng ta sử dụng AI như thế nào để cải thiện hiệu suất ngành của mình? Có tiềm năng đáng kể, đặc biệt là về tối ưu hóa thời gian thực, sử dụng cả AI định lượng và tạo sinh, về cách chúng ta vận hành nhà máy cũng như trong các ứng dụng thương mại - cách chúng ta hiểu thị trường, xu hướng giá, v.v.”

Meyer, người tổ chức Hội nghị Thượng đỉnh Hóa chất hàng năm, cho biết vào năm 2023 ngành này chỉ mới bắt đầu nói về AI, và giờ đây nó có ở khắp mọi nơi. “Tôi đã nghe từ nhiều giám đốc cấp cao: 'Chúng tôi đang thúc đẩy văn hóa dựa trên AI' với nhận thức rằng nó tăng tốc, hợp lý hóa, thay đổi động lực về cách chúng ta có thể làm việc.”

Tuy nhiên, bà cảnh báo rằng mặc dù tâm lý này thực sự phổ biến, “chúng ta vẫn đang trong giai đoạn tăng trưởng và thử nghiệm để tìm ra giải pháp.”

Bền vững với chữ 'b' nhỏ

Năm 2025, tính bền vững tiếp tục được đặt ở vị trí thấp hơn trong danh sách ưu tiên so với ba bốn năm trước, với các công ty dầu khí đặc biệt thu hẹp tham vọng giảm carbon.

Meyer nói: “Bền vững bây giờ không còn là Bền vững với chữ 'B' lớn nữa, như những lời hứa lớn lao. Đó là bền vững với chữ 'b' nhỏ; làm thế nào để có doanh nghiệp bền vững và đưa ra quyết định đúng đắn để hiệu quả hơn?”

Một ví dụ điển hình là ngành nhiên liệu sinh học, đặc biệt là ở châu Âu, đã bị ảnh hưởng nặng nề trong năm nay. Tháng 8, Associated British Foods (ABF) đóng cửa Vivergo, nhà máy sản xuất bioethanol ở Hull, Anh, chỉ còn lại nhà máy Teesside của Ensus, thuộc sở hữu của công ty Đức CropEnergies, là nhà sản xuất bioethanol lớn duy nhất ở Anh; mặc dù nhà máy này cũng đã cảnh báo có thể buộc phải đóng cửa trừ khi có hành động.

Nhà sản xuất biodiesel Argent Energy cho biết sự cạnh tranh chưa từng có từ biodiesel Trung Quốc và diesel tái tạo từ Mỹ đã “làm suy yếu đáng kể” môi trường cho các sản phẩm biodiesel của châu Âu và Anh.

Tuy nhiên, đối với Anh, cú đánh lớn nhất đến vào tháng 6 khi Thủ tướng Keir Starmer đồng ý hạn ngạch nhập khẩu miễn thuế 1,4 tỷ lít ethanol từ Mỹ; tương đương với toàn bộ nhu cầu bioethanol hàng năm của Anh.

Meyer cho biết: “Có vẻ như một số lợi thế vốn khuyến khích các công ty làm nhiều sản phẩm xanh và bền vững hơn cũng như có các nhà máy nhiên liệu sinh học hoặc hóa sinh học lớn đã biến mất. Vì vậy, chúng tôi chắc chắn đã thấy rất nhiều sự chậm trễ của các sản phẩm xanh và đầu tư xanh, đặc biệt là những sản phẩm lớn nhất.”

Hướng tới năm mới

Thông điệp tổng quát cho năm 2025 là ngành hóa chất, nhìn chung, vẫn tiếp tục trong chu kỳ suy thoái dài. Cetinkaya nói: “Ngành của chúng ta có tính chu kỳ, vì vậy việc ở trong chu kỳ suy thoái là bình thường. Nhưng bây giờ chu kỳ suy thoái mà chúng ta đang ở trong sâu hơn và dài hơn so với những gì chúng ta đã thấy vì tình trạng công suất dư thừa.”

Meyer cho biết hiện bà nghe mọi người trong ngành nói rằng họ không mong đợi cải thiện cho đến năm 2027 và với sự gián đoạn liên tục của tranh chấp thương mại quốc tế, nhiều công ty đang bị thúc đẩy đến các thị trường khu vực hơn để tránh hoàn toàn thuế quan.

Bà giải thích: “Trong suốt năm nay, khi bạn xem báo cáo thu nhập, các công ty quốc tế như Clariant sẽ nói, '70% chuỗi cung ứng của chúng tôi là địa phương', và đó là cách chúng tôi đã quản lý một số gián đoạn thuế quan này.” Nhìn chung, Meyer cho rằng chúng ta đang ở giai đoạn đầu của một “quá trình định hình lại ngành.”

“Những gì chúng ta đang thấy là nhiều công ty lớn hơn đang tách ra và bán các doanh nghiệp, chuyển cho các công ty chiến lược nhỏ hơn thấy cơ hội. Các công ty sẽ trông rất khác. Chúng ta đã trải qua một số định hình lại chiến lược lớn vào năm 2008-2009, và tôi nghĩ chúng ta sẽ thấy điều đó vào năm 2026-2027.”